video
Thư viện
Tài trợ
Sóng gió Yasukuni
13 Mar, 2013
Ngay trong thời điểm Mỹ cần các đồng minh tỏ ra "một lòng một dạ" trong cuộc chiến chống "kẻ thù chung", chính giới Nhật, trong đó có cựu Thủ tướng Shinzo Abe lại gây chuyện bằng việc ghé thăm ngôi đền gây tranh cãi Yasukuni, khiến không chỉ Trung Quốc mà cả Hàn Quốc cũng nổi giận…
Có gì bên trong đền?
Sách linh hồn trong Yasukuni đã liệt kê 2.466.532 lính và thường dân Nhật cũng như một số nước khác chết trong chiến tranh. Không chỉ binh tướng tử vong trận mạc, 14 tội phạm chiến tranh loại A cũng được thờ trong Yasukuni. Ngôi đền Thần đạo này được xây theo lệnh Minh Trị Thiên hoàng vào tháng 6/1869 để tưởng niệm những người đã ngã gục trong cuộc chiến Boshin.
Đương kim Chủ tịch Đảng LDP (Cựu thủ tướng) Shinzo Abe trong chuyến viếng Yasukuni ngày 17/10/2012
Thoạt đầu được đặt tên Tokyo Shokonsha, ngôi đền sau đó được đổi thành Yasukuni Jinja năm 1879. Từ đó, Yasukuni trở thành nơi tổ chức nghi lễ cũng như thờ cúng vong hồn những người đã hy sinh cho nước Nhật. Không chỉ người Nhật, hiển hiện trong Yasukuni cũng có thờ nhiều người nước ngoài, cụ thể 27.863 người Đài Loan và 21.181 người Triều Tiên.
Theo luật, Yasukuni chỉ được phép thờ quân nhân tướng lĩnh từng bỏ mạng vì quốc gia, cũng có ngoại lệ dành cho thường dân nhưng các đối tượng này phải là những người từng phục vụ quân đội, tử vong khi đang làm nhiệm vụ hoặc bị giết trong trại tù kẻ thù. Sinh viên tình nguyện phục vụ thời chiến hoặc y tá thuộc Hội Chữ thập đỏ thời chiến bị chết ngoài mặt trận cũng thuộc nhóm đối tượng đặc biệt này.
Cần biết thêm, dù danh sách tướng sĩ trận vong luôn được bổ sung trong suốt giai đoạn Thế chiến thứ hai vào mỗi năm nhưng không ai bị giết vào thời binh đao sau khi Nhật ký Hiệp ước San Francisco (chính thức kết thúc hạ màn Thế chiến thứ hai) năm 1951 là được đưa tên vào đền.
Khi Nhật đầu hàng vào tháng 9/1945, lực lượng chiếm đóng nước ngoài dưới sự cầm chịch Mỹ ra lệnh biến Yasukuni trở thành một thể chế thế tục thuộc quản lý nhà nước hoặc một bộ phận tôn giáo không thuộc giám sát nhà nước. Yasukuni chọn phương án hai. Từ đó, chỉ tư nhân mới được phép góp quỹ cúng dường cho Yasukuni. Với Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan và một số nước châu Á khác - những nơi từng là nạn nhân phát xít Nhật thời chiến, Yasukuni là hiện thân của chủ nghĩa cực đoan, tượng trưng cho linh hồn phát xít và bóng ma chế độ quân phiệt Nhật. Một số nhóm hoạt động hòa bình Nhật cũng có ý kiến tương tự.
Tại Yasukuni người ta thấy một tài liệu ghi: "Chiến tranh là điều thật sự kinh khủng nhưng nó cũng cần thiết để chúng ta bảo vệ nền độc lập cho nước Nhật và đem lại thịnh vượng cho các nước láng giềng châu Á". Yasukuni có một viện bảo tàng lịch sử Nhật, ca ngợi những người lính đã hy sinh cho đất nước và dân tộc. Website tiếng Anh của Yasukuni còn viết: "Giấc mơ Nhật trong việc xây một Đại Đông Á là cần thiết trong kiến tạo lịch sử và điều đó cũng được nhiều quốc gia châu Á theo đuổi".
Website tiếng Nhật của Yasukuni nhấn mạnh "những phụ nữ giúp vui đã không bị ép buộc phục vụ bởi đế quốc Nhật. Người Triều Tiên không bị ép buộc thay đổi họ tên theo tên tiếng Nhật" (điều này trong thực tế không đúng). Ngoài ra, Yasukuni cũng nhắc đến nhiều cuộc thảm sát của lực lượng đồng minh, chẳng hạn sự kiện làm đắm tàu hàng hóa Tsushima Maru khiến hơn 1.500 người chết trong đó có 700 trẻ em tiểu học. Đoạn băng hình tài liệu trình chiếu cho khách thăm Yasukuni đã miêu tả việc Nhật chinh phục Đông Á thời trước Thế chiến thứ hai chỉ là nỗ lực nhằm cứu Đông Á thoát khỏi sự đe dọa từ các cường quốc phương Tây.
Khoảng 1.000 tù binh chiến tranh bị hành quyết bởi tội ác chiến tranh thời Thế chiến thứ hai được thờ cúng tại Yasukuni. Điều này không mang tính nhạy cảm chính trị và gây sốc cho các láng giềng châu Á bởi Yasukuni là nơi dành riêng cho nạn nhân hy sinh vì chiến tranh. Tuy nhiên, ngày 17/10/1978, 14 tội phạm chiến tranh loại A - theo phán xét và kết luận của Tòa án Quân sự Quốc tế Viễn Đông - được bí mật đưa vào Yasukuni và được phong là "những người ái quốc tử vì nước". Trong 14 nhân vật trên, có Thủ tướng Hideki Tojo (1941-1944).
Cụ thể, 14 gương mặt tội phạm chiến tranh đã bị xử như sau: Bằng hình thức treo cổ (gồm Hideki Tojo, Itagaki Seishiro, Heitaro Kimura, Kenji Doihara, Iwane Matsui, Akira Muto, Koki Hirota); Bằng hình phạt tù chung thân (Yoshijiro Umezu, Kuniaki Koiso, Kiichiro Hiranuma, Toshio Shiratori); Bằng hình phạt 20 năm tù (Shigenori Togo). Những người còn lại đã chết trước khi có án quyết quốc tế (bởi bệnh hoặc tuổi cao), gồm Osami Nagano và Yosuke Matsuoka. Khi vụ 14 tội phạm chiến tranh bị tiết lộ ngày 19/4/1979, phản ứng kinh khủng tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan… đã lập tức bùng nổ. Và cũng chính căn nguyên này đã dẫn đến sự oán giận gay gắt từ các láng giềng châu Á mỗi khi viên chức Quốc hội hoặc Thủ tướng Nhật đến viếng Yasukuni như thấy hiện nay.
Yasukuni vào dịp tưởng niệm lần thứ 67 ngày Nhật đầu hàng trong Thế chiến thứ hai (15/8/2012)
Chính trị hóa
Yasukuni tiếp tục gây sốc khi đưa ra một quan điểm khá tiêu cực. Trên một tài liệu, Yasukuni ghi: "1.068 người Nhật bị kết án sai như những tội phạm chiến tranh bởi tòa án đồng minh đã được thờ tại đây". Website tiếng Anh của Yasukuni viết rằng, 1.068 người này là những nạn nhân "bị xử thô bạo và không công bằng với quy kết tội phạm chiến tranh bởi một tòa án đạo đức giả của lực lượng đồng minh". Sau vụ rùm beng năm 1979, Nhật hoàng Hirohito ngưng đến thăm Yasukuni (trở thành tiền lệ trong nguyên tắc hành xử của Hoàng gia Nhật đến tận nay).
Tuy nhiên, không ít người tiếp tục ủng hộ việc viếng thăm Yasukuni, trong đó có Shintaro Ishihara, người ngồi ghế Thống đốc Tokyo từ năm 1999, một trong những nhân vật ái quốc cực đoan nổi tiếng nhất của Nhật. Ngày 15/8/2004, Shintaro Ishihara công khai bày tỏ thỉnh cầu Nhật hoàng Akihito đến Yasukuni như một nghi thức thông lệ hằng năm. Ngày 27/6/2005, Shintaro Ishihara lại nói với hãng tin Kyodo News: "Nếu Thủ tướng (Junichiro Koizumi) không đến Yasukuni năm nay, tôi nghĩ nước Nhật sẽ mục rữa từ bên trong và sụp đổ".
Đến nay, có ba thủ tướng Nhật đã đến Yasukuni: Yasuhiro Nakasone năm 1985, Ryutaro Hashimoto năm 1996 và đặc biệt Junichiro Koizumi, người đến Yasukuni mỗi năm trong suốt nhiệm kỳ (2001-2006). Một tháng trước khi đồng ý với Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân và Thủ tướng Chu Dung Cơ rằng, mình sẽ đến cây cầu Marco Polo ở ngoại ô Bắc Kinh (nơi tưởng niệm binh sĩ Trung Quốc chết trong cuộc chiến Nhật - Trung) vào tháng 9/2001, Koizumi đã khiến Bắc Kinh tức ứa gan khi đến đền Yasukuni!
Ngay ở Nhật, việc thăm Yasukuni của viên chức cấp cao luôn gây tranh cãi. Bản thân những người trông coi Yasukuni vẫn tiếp tục phản đối đề nghị tổ chức lễ tưởng niệm binh lính bên ngoài khuôn khổ chương trình nghi lễ của đền. "Yasukuni phải là một và duy nhất được quyền tổ chức nghi lễ tưởng niệm binh sĩ Nhật" - giới chức Yasukuni nói. Trung Quốc là nơi phản ứng mạnh nhất trước vấn đề liên quan Yasukuni. Không chỉ yếu tố chính trị mà còn là văn hóa. Không như người Nhật, người Trung Quốc không tin rằng, tội ác có thể được cởi bỏ và linh hồn tội lỗi được giải thoát sau khi chết. Một số chính khách thuộc Đảng Dân chủ Tự do (LDP) tin rằng, việc ghé Yasukuni được bảo vệ bởi quyền hiến pháp về tự do tín ngưỡng và hoàn toàn hợp pháp khi thành viên Quốc hội tỏ lòng kính trọng những người đã ngã xuống vì dân tộc. Trong khi đó, họ bác bỏ đề nghị tổ chức một buổi lễ phi tôn giáo dành riêng cho binh lính Nhật thay vì thực hiện tại đền Yasukuni như truyền thống lâu nay.
Với thành viên LDP, họ thấy chẳng có gì mà ngại khi đến thắp nhang tại đền Yasukuni, trong đó có cựu Thủ tướng Shinzo Abe (vừa đắc cử Chủ tịch LDP ngày 26/9/2012). Với việc Đảng LDP đang dẫn điểm trong cuộc bầu cử có thể diễn ra vào đầu tháng 12-2012 và Abe có thể là ứng cử viên sáng giá trong việc thay ghế Thủ tướng của Yoshihiko Noda, chuyến ghé đền Yasukuni của Abe hiển nhiên là một thông điệp rõ ràng mà chính phủ tương lai Nhật chuyển đến Bắc Kinh. Trước chuyến viếng đền gây sóng gió bang giao Trung - Nhật vào ngày 17/10/2012 của Shinzo Abe, một số thành viên LDP cũng đã đến Yasukuni. Đó là hai bộ trưởng Jin Matsubara và Yuichiro Hata, vào ngày 15/8/2012. Đây là lần đầu tiên mà thành viên LDP đến Yasukuni kể từ khi đảng này bị rơi vào thế hạ phong vào năm 2009 sau nhiều thập niên gần như liên tục thống trị chính trường Nhật.
Lễ cầu nguyện hòa bình tại Yasukuni
Trong chuyến kinh lý Nhật lần đầu tiên kể từ khi rời ghế tổng thống vào tháng 2/2003, cựu Tổng thống Hàn Quốc Kim Dae-jung đã chỉ trích mạnh việc giới chức cấp cao Nhật đến Yasukuni và đề nghị 14 tội phạm chiến tranh loại A được thờ tại Yasukuni phải được chuyển đến nơi khác, Kim Dae-jung nhắc lại chính Junichiro Koizumi từng hứa tại cuộc họp Thượng Hải năm 2001 rằng, mình sẽ xem xét việc xây một đài tưởng niệm riêng thay thế Yasukuni. Đến nay, khi sự việc chưa ngã ngũ, vấn đề Yasukuni vẫn là điểm nhạy cảm trong quan hệ của Nhật với các nước láng giềng. Cần nhắc lại, tháng 5/2005, Phó thủ tướng Trung Quốc Ngô Nghi đã tức giận và đột ngột bỏ về nước, hủy chuyến làm việc tại Tokyo, sau khi Thủ tướng Koizumi đến Yasukuni.
Tháng 6/2005, một thành viên cấp cao thuộc Đảng LDP đề nghị đưa 14 tội phạm chiến tranh loại A đến một địa điểm khác. Tuy nhiên, giới giáo sĩ Thần đạo lập tức bác bỏ. Cũng trong tháng 6/2005, một nhóm người thiểu số Đài Loan dưới sự chỉ huy của chính khách Kao-Chin Su-mei đã định vào Yasukuni (với giúp đỡ của Hội đồng Thiên Chúa giáo vì công lý và hòa bình Nhật Bản). Đại diện cho 9 bộ tộc thiểu số ở Đài Loan mà tổ tiên họ được thờ tại Yasukuni, họ mong muốn được lấy hủ cốt người thân đưa về cố quốc. Tuy nhiên, nhiều người Nhật lẫn cảnh sát đã ngăn họ vào đền. Cuộc biểu tình của hơn 100 người siêu ái quốc Nhật đã chặn đường nhóm Đài Loan, ngăn họ không xuống khỏi xe bus... và sau một tiếng rưỡi căng thẳng, nhóm người Đài Loan phải bỏ cuộc…
Với chính khách thế giới, việc "quan hệ" với Yasukuni tất nhiên không loại trừ yếu tố chính trị. Năm 2005, quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc trở nên căng thẳng cũng bởi chuyện Yasukuni. Số là năm đó, tượng đài ngài chánh án người Ấn tên Radha Binod Pal đã được dựng bên trong Yasukuni. Đó là vị chánh án duy nhất trong Tòa án Quân sự Quốc tế về Viễn Đông xét xử tội phạm chiến tranh Nhật thời Thế chiến thứ hai tuyên bố rằng, tất cả bị cáo đều không có tội. Sự kiện trên, cùng phát biểu của Thủ tướng Ấn Manmohan Singhvới người đồng cấp Nhật Junichiro Koizumi về hình ảnh Radha Binod Pal như một hiện thân của quan hệ hai nước đã khiến Bắc Kinh giận Singh đến "hộc ra máu".
Tương tự thái độ dành cho các nước nào dám mở cửa cho Đức Đạt Lai Mạt Ma vào, Trung Quốc cũng không giấu sự tức giận khi lên án người nước ngoài nào dám đến Yasukuni, trong đó có Thủ tướng Lithuania Adolfas Šlezevicius năm 1993, cựu Bộ trưởng Tài chính Indonesia Rizal Ramlinăm 2002, cựu Tổng thống Peru Alberto Fujimorinăm 2002, nhóm sĩ quan không quân Mỹ đóng tại căn cứ Yokota năm 2002, Thủ tướng Solomon Allan Kemakezanăm 2005, cựu lãnh đạo Đài Loan Lý Đăng Huy năm 2007, thủ lĩnh Mặt trận Dân tộc Pháp Jean-Marie Le Pennăm 2010 (chưa kể vua Thái Lan Bhumibol Adulyadej năm 1963 và cựu hoàng Bảo Đại năm 1973)…
Ngọc Trí - Lư Trung
Về Đền thờ Yasukuni, cho tôi mạo muội yêu cầu ông hãy suy nghĩ về vị trí của mình khi đến nghiêng mình trước các chiến sĩ trận vong đang an nghỉ tại Nghĩa trang Quốc gia Arlington của Hoa Kỳ. Các vị tổng thống Mỹ đều đến đó, và trong cương vị thủ tướng Nhật Bản, tôi cũng đã đến thăm viếng nơi này. Giáo sư Kevin Doak của Đại học Georgetown lý giải rằng thăm viếng nghĩa trang này không có nghĩa là chấp nhận chế độ nô lệ, mặc dù nhiều chiến sĩ Miền Nam [chiến đấu để bảo vệ chế độ nô lệ] cũng được chôn cất tại đó. Tôi cho rằng chúng tôi cũng có thể đưa ra một luận cứ tương tự về Đền thờ Yasukuni, là nơi thờ phượng linh hồn của những người đã hy sinh mạng sống để phục vụ Tổ quốc.