video
Thư viện
Tài trợ
Rắn và biểu tượng ngành y: lịch sử của một sai lầm
12 Feb, 2013
Nguyễn Văn Tuấn
Trong tâm tưởng của phần đông công chúng, rắn là một hình tượng không tốt. Nói đến rắn, người ta nghĩ ngay đến sự độc hại của nó (khẩu Phật tâm sà; Miệng hùm nọc rắn; Ấp rắn trong lòng, nuôi ong tay áo; Cõng rắn cắn gà nhà, v.v.) Nhưng có lẽ nhiều người cũng ngạc nhiên là biểu tượng của ngành y, một ngành cứu người, lại là con rắn! Vậy nguồn gốc và lịch sử ra đời của biểu tượng này xuất phát từ đâu?
Rắn là một linh vật đối với Ấn Độ giáo (Hinduism). Tại những đền chịu ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ giáo như Campuchea và Thái Lan, chúng ta thấy tượng rắn thần Naga khắp nơi. Naga theo tiếng Phạn có nghĩa là rắn lớn, và được xem là thần rắn trong Ấn Độ giáo. Naga được gắn với hai vị thần quan trọng là Vishnu và Shiva, biểu trưng cho sự sinh thành, phát triển và huỷ diệt, nâng đỡ và bảo đảm sự ổn định của thế giới. Nhưng trong văn hóa phương Tây, rắn còn dùng làm biểu tượng của ngành y.
Ngành y có hai biểu tượng làm nhiều người lẫn lộn. Nhiều tổ chức y khoa trên thế giới, kể cả Quân Y Mĩ, lấy biểu tượng là cây gậy với hai con rắn quấn chung quanh, và đầu gậy là hai cánh (còn gọi là Cadeceus). Nhưng phần lớn các trường y trên thế giới đều có biểu tượng là cây gậy với một con rắn quấn quanh (còn gọi là gậy Aesculapius).
Aesculapius được xem là một vị thần thành hoàng của nghề y. Ông là một nhà phẫu thuật tài ba và nhà nghiên cứu dược liệu. Cây gậy của Aesculapius có một con rắn quấn chung quanh. Truyền thuyết kể lại rằng khi Aesculapius khám bệnh cho Glaukos, người bị sét đánh chết, thì một con rắn lượn vào phòng. Ông rất ngạc nhiên, và phản ứng bằng cách lấy cây gậy đập chết con rắn. Ông càng ngạc nhiên hơn khi thấy một con rắn khác xuất hiện, và con rắn này đặt vào miệng con rắn bị giết một loại cỏ, và nó lập tức sống lại. Ngay lúc đó, Aesculapius học được một bài học đáng giá: ông dùng chính loại cỏ đó để cứu sống Glaukos. Từ đó, con rắn được xem là đầy tớ của Aesculapius, tượng trưng cho sự thông thái, trường thọ, và tái sinh. Sau này, Aesculapius dùng cây gậy với con rắn quấn quanh để làm biểu tượng cho nghề thầy thuốc [1].
Hình bên trái là cadeceus (gậy của thần Hermes), bên phải là gậy của Aesculapius
Biểu tượng cây gậy với một rắn rất phổ biến trong thời cổ điển. Nhưng trong thời đại Kitô giáo đến Trung Cổ, nhiều biểu tượng Hi Lạp – La Mã, kể cả cây gậy một rắn của Aesculapius, bị cấm đoán. Thay vào đó là lọ nước tiểu được dùng làm biểu tượng ngành y. Nhưng sau thời Phục Hưng cho đến đầu thế kỉ 20 thì cây gậy của Aesculapius lại trở thành phổ biến và biểu tượng chính thức của nghề thầy thuốc. Ở nhiều quốc gia, biểu tượng gậy Aesculapius được xem là tượng trưng cho dân y và quân y.
Một biểu tượng khác của nghề y là cây gậy cadeceus. Caduceus là cây gậy với hai con rắn quyện vào nhau, là vật bất li thân của Hermes – một vị thần trong huyền thoại Hi Lạp. Thật ra, Cadeceus tự nó không phải là một vật tượng trưng trong thần thoại Hi Lạp. Hình tượng của Cadeceus có nguồn gốc từ Babylon, tượng trưng cho thần Ningizzida, người chẳng có liên quan gì đến nghệ thuật chữa bệnh. Theo truyền thuyết, Hermes lấy huy hiệu Cadeceus khi ông thấy hai con rắn đang cắn nhau, và ông dùng cây gậy cấm giữa hai con rắn. Lập tức, hai con rắn quyện chung quanh cây gậy và làm thành hình tượng chúng ta hay thấy ngày nay.
Biểu tượng ngành quân y của Mĩ (cadeceus)
Hermes được xem là một sứ giả của thượng đế, một nhà ngoại giao, và một nhà thương lượng. Nhưng Hermes còn là một vị thần của ăn trộm và phản phúc! Hermes là một vị thần ích kỉ về kinh doanh. Hermes còn chịu trách nhiệm hướng dẫn những linh hồn của người chết đi vào địa ngục. Do đó, lấy cadeceus của Hermes làm biểu tượng ngành y là một sai lầm [2].
Tại sao biểu tượng ngành y lại có khi là cây gậy cadeceus với hai rắn? Câu trả lời có lẽ là từ năm 1902, khi Quân Y Mĩ (US Medical Army Corps) lấy gậy cadeceus này làm biểu tượng cho ngành quân y. Việc sử dụng biểu tượng này xuất phát từ một hiểu lầm. Sự hiểu lầm của Quân Y Mĩ xuất phát từ những sách y khoa do nhà xuất bản John Churchill bên Anh. Nhà xuất bản John Churchill thời cuối thế kỉ 19 chuyên in sách ngành y, và hay dùng Cadeceus in trong các sách y khoa. Ông chủ nhà in là Churchill nghĩ rằng hai con rắn là biểu tượng sự phối hợp giữa y học (medicina) và văn học (literis). Vì thế, giới lãnh đạo Quân Y Mĩ thời đó nghĩ rằng cadeceus là biểu tượng ngành y ở Pháp, Anh, và Đức [3]. Nhưng trong thực tế, Pháp, Anh và Đức đều dùng gậy Aesculapius làm biểu tượng chính thức của ngành y.
Tóm lại, gậy Aesculapius là biểu tượng chính thức và phù hợp cho ngành y. Biểu tượng gậy Aesculapius đã tồn tại 2000 năm qua. Biểu tượng cadeceus (hai rắn quấn chung quanh cây gậy) là một sai lầm hơn 100 năm qua, xuất phát từ một hiểu lầm của giới Quân Y Hoa Kì từ đầu thế kỉ 20.
Nguyễn Văn Tuấn
Tham khảo:
[1] Fromson JA. The Asclepius: the ancient standard of physicians. Am J Psychiatry 2011;168:752.
[2] Bohigian GM. The staff and serpent of Asclepius. Mo Med 1997;94:210-1.
[3] Cox RA, et al. The Symbol of Modern Medicine: Why One Snake Is More Than Two. Ann Int Med; 2003;138:673-677.
Bài trước: Trói ngài chúng tôi mới yên tâm
Tags: history
Hệ thống tên lửa chống tăng tầm xa Hermes có 3 biến thể: biến thể mặt đất Hermes (15-40-100 km), biến thể lắp cho máy bay Hermes-А (18 km) và biến thể lắp trên tàu Hermes-K (40 km).
Hợp lý nhất để trang bị cho quân nổi dậy miền đông Ukraine là hệ thống mặt đất Hermes có tầm bắn 40 km gồm 5-8 xe chiến đấu với 24 tên lửa chiến thuật đa năng 57E6-Е giống như trên hệ thống tên lửa/pháo phòng không tự hành Pantsir-S1.
Với tầm bắn 40 km trở lên, hệ thống sử dụng hệ dẫn lệnh vô tuyến cho tên lửa cao tốc ở giai đoạn bay đầu và giữa, tốc độ bay của tên lửa là hơn 600 m/s. Tên lửa được lắp tầng khởi tốc lớn, giúp nó đạt sơ tốc gần 1.300 m/s.Tên lửa được trang bị phần chiến đấu nổ mảnh nặng 28 kg (khả năng xuyên giáp là gần 1.000 mm phía sau giáp phản ứng nổ) và đầu tự dẫn laser bán chủ động. Ở cự ly đến 10-15 km, Hermes có thể tiêu diệt các mục tiêu nhờ các khí tài ngắm bắn/chỉ thị mục tiêu quang học và radar (trạm định vị quang học ngày đêm với các kênh truyền hình và hồng ngoại, cũng như radar chỉ mục tiêu lắp trên cột nâng).
Ở tầm đến 40 km và xa hơn nữa, cần sử dụng các nguồn chiếu xạ chỉ thị mục tiêu bên ngoài (máy bay không người lái và có người lái mang thùng chỉ thị mục tiêu chuyên dụng, hoặc các nhân viên trang bị khí tài chiều xạ chỉ thị mục tiêu cơ động trên mặt đất hoặc đi bộ).
Hermes là hệ thống tên lửa đa năng độc đáo nhất thế giới. Sử dụng các phương tiện bám mục tiêu của mình, hệ thống có thể tấn công một mục tiêu tốp đồng thời bằng 2 quả tên lửa. Sử dụng các khí tài chỉ thị mục tiêu bên ngoài, hệ thống có thể thực hiện loạt bắn 12 tên lửa vào các mục tiêu khác nhau được chiếu xạ bằng tia laser.
Sau khi dân quân nhận được các hệ thống Hermes, các lực lượng Ukraine sẽ phải bắt đầu rút lui ồ ạt trong chỉ vài giờ. Tổn thất của phía Ukraine sẽ lớn, trong khi nguy cơ dân quân bị hỏa lực bắn trả là tối thiểu.
Xét từ tình thế của quân đội ly khai SNR, chính hệ thống tên lửa chống tăng Hermes và các máy bay không người lái chỉ thị mục tiêu sẽ có thể thực sự đẩy nhanh thắng lợi của quân nổi dậy ở Donbass.
Đầu đạn tên lửa Hermes là loại phá mảnh với chế độ "Top attack", tức là từ bên trên tấn công đột nóc vào nơi xe tăng có vỏ giáp mỏng nhất.
Cơ chế hoạt động của Hermes như sau: Radar (hay UAV) sục sạo, tìm kiếm mục tiêu. Sau đó tên lửa được phóng đi với tốc độ 1.300 m/s, bay đến khu vực đã định và tự tìm kiếm đối tượng tấn công ở đó.
Khi xác định được tọa độ của mục tiêu và vector chuyển động (đối với trực thăng còn thêm cả độ cao), tên lửa Hermes ngóc lên cao, sau đó lao bổ nhào thẳng đứng xuống, không để mục tiêu có cơ hội trốn thoát.
Uy lực của phần chiến đấu phá mảnh có trọng lượng 30 kg TNT, cộng thêm động năng làm nó tương đương một quả bom nặng 250 kg trút xuống đầu đối phương.
Hệ thống Hermes có một số biến thể: Hermes lắp trên xe bánh lốp dành cho lục quân; Hermes-A để trang bị cho cường kích Su-39 và trực thăng Mi-35/17 và Kа-52.
Ngoài ra còn có biến thể Hermes-K dùng để lắp cho các tàu/xuồng nhỏ; Hermes-S là biến thể cố định dùng để phòng thủ bờ biển.
Mỗi cường kích và trực thăng mang được đến 8 tên lửa. Tổ hợp tên lửa phòng thủ bờ biển Hermes-S mang được tới 24 quả.
Với biến thể Hermes-K, do đối tượng tác chiến có kích thước lớn nên xạ thủ có thể tận dụng khí tài quan sát video để xác định xem có phải bắn lại không.
Tên lửa Hermes-K đủ sức đánh chìm một tàu nhỏ có lượng giãn nước 100 tấn, còn với tàu lớn thì có thể bắn vào các tử huyệt của nó (khoang chứa đạn, buồng chỉ huy...).
Radar và hệ thống quang điện tử với các kênh truyền hình và ảnh nhiệt, khí tài laser chỉ thị mục tiêu/đo xa và thiết bị tự động bám mục tiêu cho phép sử dụng Hermes suốt ngày đêm. Tức là chỉ cần phát hiện, bấm nút “bắt”, sau đó nhấn nút “phóng” và quên!