video
Thư viện
Tài trợ
Điều những người trung thành với Hayek có thể chưa biết
14 Jun, 2013
Những người ủng hộ Hayek hiện nay hẳn sẽ ngạc nhiên khi biết quan điểm của ông về sự điều tiết của Chính phủ. Nguồn: Associated Press
By Angus Burgin / Sơn Pham dịch
Cuốn sách 'Đường về nô lệ' ('The Road to Serfdom') của Friedrich Hayek đã là chỉ dấu của những người bảo thủ Mỹ kể từ khi nó được phát hành năm 1944. Các đảng viên Cộng hòa ngày nay thường nhắc đến cuốn sách này trong cuộc chiến nhằm hạn chế quyền lực và sự điều tiết của chính phủ liên bang. Tuy nhiên, quan điểm của Hayek phức tạp hơn những gì họ thường giả định.
Là hậu duệ (scion) thông thái và nhút nhát của một gia đình quý tộc Áo, Hayek đã không hi vọng có nhiều người độc giả đối với bài luận thời chiến của ông về kinh tế chính trị học. Ông đã sốc khi những người phản đối Chương trình Kinh tế mới đưa cuốn sách này vào danh sách bán chạy nhất ở Mỹ chỉ không lâu sau khi nó được phát hành, và có lẽ hẳn sẽ ngạc nhiên tương tự khi nó thăng tiến trên bảng xếp hạng của Amazon.com sau khi cựu phát thanh viên của Fox News Glenn Beck giới thiệu vào năm 2010.
Khi đi một vòng nước Mỹ để thuyết trình vào năm 1944, Hayek đã thất vọng khi nhiều người ủng hộ nhiệt thành nhất của mình dường như chưa đọc cuốn sách. Mặc dù 'Đường về nô lệ' bày tỏ mối lo ngại sâu sắc về kế hoạch hóa tập trung, nó cũng trình bày rõ ràng về vai trò tích cực của chính phủ. Hayek viết 'Có lẽ không gì làm hại cho phong trào tự do như là 'sự khăng khăng cứng nhắc' về tự do kinh tế (laissez-faire)'.
Hayek đã nhanh chóng chỉ ra một số lĩnh vực mà sự điều tiết là có ích, như việc hạn chế giờ làm việc quá mức, bảo đảm các điều kiện vệ sinh và kiểm soát các chất độc. Và ông lập luận rằng hệ thống giá cả sẽ trở nên 'vô hiệu' nếu các chủ tài sản không bị phạt vì những thiệt hại mà họ gây ra; do đó cần có sự điều tiết đối với phá rừng, nông nghiệp, khí thải và tiếng ồn do các nhà máy gây ra. Ông viết, 'Trong những trường hợp như vậy, chúng ta phải tìm những thay thế cho việc điều tiết bằng cơ chế giá.'
'Hành động xã hội'
Quan điểm của Hayek được ủng hộ bởi nhiều nhà kinh tế vào thời điểm đó. Frank Knight, đại học Chicago, đưa ra một tuyên bố cổ điển biện minh cho sự điều tiết trong tiểu luận 'Đạo đức trong Cạnh tranh' của ông, 'Trong một trật tự xã hội phát triển hầu như không có bất kì 'trao đổi tự do' nào giữa các cá nhân mà không có tác động hoặc tốt hoặc xấu lên người khác. Ông lập luận rằng 'hành động xã hội' là cần thiết để thúc đẩy các trao đổi lan tỏa lợi ích và ngăn chặn các trao đổi mang lại hậu quả xấu mà không được phản ánh trong giá cả thị trường.
Các nhà kinh tế như Knight và Hayek lo ngại sâu sắc về sự xói mòn các thị trường tự do, nhưng nhìn nhận đối thủ chính của nó là 'kế hoạch hóa tập trung' chứ không phải là 'điều tiết'. Kế hoạch hóa tập trung, như Hayek giải thích, là việc 'chỉ đạo tất cả các hoạt động kinh tế theo một kế hoạch duy nhất, vạch ra việc các nguồn lực của xã hội phải được cố tình chỉ đạo cho các mục tiêu cụ thể theo cách nhất định.'
Hầu hết các lập luận hiện nay chống lại việc điều tiết quá mức lại giống với các ý tưởng của Milton Friedman hơn. Trong khi Hayek nhận thức một loạt các lĩnh vực có thể được cải thiện bởi luật lệ, đối với Friedman thì không hề có lĩnh vực nào.
Vào những năm 1960, mặc dù rất ít người, kể cả trong số những đồng minh thân cận nhất của ông chia sẻ quan điểm này, Friedman ủng hộ việc xóa bỏ hầu hết các cơ quan điều tiết của Chính phủ liên bang. Ông lập luận rằng các cơ quan với chữ viết tắt nổi tiếng - như ICC, FCC, FDA - tất cả nên được đóng cửa để giành quyền quyết định lớn hơn cho người tiêu dùng, mà theo Friedman, các hành động của họ là hồ sơ đáng tinh cậy nhất về ý kiến công chúng. Ông nói, nếu các bác sĩ và nha sĩ được phép hành nghề mà không cần các yêu cầu về giấy phép, chi phí y tế sẽ giảm mạnh, mang lại lợi ích vượt xa hơn bất kì mối nguy nào mà một bác sĩ không có chứng chỉ có thể gây ra. (Nếu nha sĩ nào cho thấy không thành thục với mũi khoan, Friedman lập luận, thì sự lựa chọn của người tiêu dùng sẽ sớm quyết định.)
Những người trung thành với Friedman
Trong phong trào bảo thủ ngày nay, các ý tưởng của Friedman vang vọng to hơn cả tên của chính ông. Đảng viên Cộng hòa Paul Ryan, người tấn công dữ dội sự can thiệp của Chính phủ vào các ngành y tế và tài chính trong đề xuất ngân sách mới nhất của mình, theo mọi người là đã đưa các bản copy cuốn 'Đường về nô lệ' cho nhân viên của mình. Tuy nhiên, các lập luận của Ryan hầu như không mấy thể hiện sự thẳng thắn của Hayek về các cơ quan điều tiết vững mạnh hay 'một hệ thống bảo hiểm xã hội toàn diện.' Cũng như nhiều chính trị gia bảo thủ ngày nay, Ryan thường trích dẫn Hayek như là người có ảnh hưởng chính đến tư tưởng kinh tế của mình trong khi ủng hộ các lập trường mà giống với Friedman hơn.
Gần cuối đời, Friedman thừa nhận rằng các quan điểm của ông đã trở nên phổ biến hơn, nhưng nhấn mạnh rằng, tác động của chúng lên chính sách công là hạn chế. Ông và bà vợ Rose, cùng viết trong tiểu sử rằng họ có thể đã ở 'bên thắng cuộc' trong trận chiến tư tưởng, nhưng vẫn thấy mình ở 'bên thua cuộc' trong lĩnh vực thực thi chính sách. Giống như nhiều đảng viên Cộng hòa ngày nay, họ kết luận rằng các chỉ trích của họ đối với điều tiết của Chính phủ đã có hiệu quả rõ rệt trong việc giành được những người ủng hộ và thu hút sự chú ý, nhưng ít thành công hơn trong việc tạo ra những thay đổi xã hội mà họ theo đuổi.
(Angus Burgin là phó giáo sư lịch sử tại Đại học Johns Hopkins và là tác giả cuốn 'Sự thuyết phục vĩ đại: Phát minh lại các thị trường tự do kể từ Đại khủng hoảng' - "The Great Persuasion: Reinventing Free Markets since the Depression."
Bloomberg
Tags: economics
Cùng với nhân dân, chính phủ Mỹ nới rộng tín dụng, giữ lãi suất thật thấp và bắt đầu những công trình xây dựng hạ tầng khắp quốc gia. Xa lộ, đường sắt, xe điện ngầm, nhà máy điện nước, cảng biển… mọc lên như nấm sau cơn mưa dài. Giá cả mọi tài sản trở thành… bong bóng, xa rời thực tế. Nợ công ngày càng chồng chất và lạm phát bắt đầu quậy phá.
Ngày 29/10/1929 thực tế của thị trường ghé thăm. Wall Street sụp đổ với 13% giảm sút trong chỉ số Dow Jones (lên đến 58% trong nhiều tuần sau đó và 89% vào 1931). Nước Mỹ kéo toàn thế giới vào cuộc Đại Suy Thoái suốt thập niên 1930s cho đến khi Thế Chiến Thứ Hai bắt đầu.
Trong suốt lịch sử thế giới, cái tệ hại của mỗi thời kỳ vàng son là một kết cuộc thảm thương cho mọi người dân. Bong bóng bao giờ cũng vỡ. Nợ quá tải bao giờ cũng đáo hạn sớm hơn dự định. Người giàu thì phá sản vì lối kinh doanh đòn bẩy phiêu lưu không còn thích hợp, người trung lưu thì trắng tay vì giá trị tài sản biến mất, lây lắt bám víu vào một nền kinh tế khập khiễng. Các quan chức chính phủ thì luôn luôn bó tay vì không hiểu chữ sáng tạo hay tiết kiệm là gì?
Marx không cho rằng các yếu tố dao động của chu kỳ doanh đến từ cung hay cầu. Mà là từ sự lưu thông của tiền, cụ thể là tín dụng. Nó được phản ánh cụ thể qua tốc độ lưu thông của tiền (moneytary velocity).
Trong thời điểm phồn vinh bao giờ V cũng tăng cao, ngược lại vào thời điểm khủng hoảng V thường xuống rất thấp. Tất nhiên V còn phụ thuộc vào yếu tố công nghệ, như máy ATM , Computer , internet ... làm tăng V.
Theo Marx bản thân nền kinh tế bao giờ cũng có nợ xấu. Những tổ chức hay cá nhân không thể trả nỗi nợ (giống như các ngân hàng Việt Nam, phá sản nhưng chưa mất thanh khoản). Trong thời kỳ phồn vinh, nguồn tín dụng dồi dào, làm các tổ chức hay cá nhân này tồn tại và quả bom nợ xấu bắt đầu phình to ra. Ở đây tốc độ lưu thông của tiền tệ quyết định đến mức độ phình to của quả bom này. Trước những cuộc khủng hoảng lớn bao giờ cũng là sự tăng tốc mạnh mẽ của V, phần nhiều là vì lý do công nghệ.
Chỉ đến khi một mắt xích trong hệ thống bộc lộ những điểm yếu, thì lúc đó khủng hoảng mới nổ ra. V càng giảm thì tín dụng lại càng ít, các quả bom nợ xấu lần lượt bộc lộ, khủng hoảng chỉ dừng lai (vào thời của Marx thì chính quyền không can thiệp vào thị trường) khi tất cả các quả bom đều đã nổ.
Bởi vậy, chu kỳ kinh doanh là một thuộc tính của nền kinh tế. Khủng hoảng không xấu, nó như một cơn bão, quét sạch những cá thể yếu đuối trong 1 khu rừng.
Giải thưởng Hayek do viện Manhattan lập ra từ năm 2005 là để hàng năm vinh danh một cuốn sách xuất bản trong vòng hai năm trở lại có nội dung phản ảnh và cổ xuý lý luận của ông Friedrich von Hayek về tự do kinh tế và tự do cá nhân. Sinh vào năm 1899 và mất năm 1992, Hayek là kinh tế gia người Áo đã đoạt giải Nobel về Kinh tế năm 1974 và là một trong vài nhà tư tưởng có ảnh hưởng nhất thế giới từ tám chục năm qua.
Năm 1962, cuốn này mới được dịch sang Hoa ngữ cho các lãnh tụ Cộng sản Trung Hoa tham khải trong nội bộ và mãi đến năm 1997 mới được phổ biến một phần với lời dẫn nhập có nội dung bài bác xuyên tạc. Cuốn sách này được nhiều tác giả tiến bộ tại Việt Nam phiên dịch là "Đường về Nô lệ" hoặc "Con đường dẫn tới Chế độ Nông nô" và là tài liệu rất nên tham khảo.