Bong bóng South Sea: Sự hình thành nền quân chủ hiện đại ở Vương quốc Anh


Bức họa 'Kế hoạch South Sea' của William Hogarth, năm 1721, mô tả các nạn nhân của vụ bong bóng công ty South Sea được cho đi một vòng quay ngựa gỗ (merry go-round). Nguồn: Kế hoạch South Sea, William Hogarth; được quét từ 'Thiên tài William Hogarth' hay 'Các tác phẩm tạo hình của Hogarth'

By Carolyn Harris / Sơn Phạm dịch

Vụ bong bóng năm 1720 đã sớm dẫn đến s sụp đổ thị trường chứng khoán đầu tiên của nước Anh. Vào tháng 8 năm đó, cổ phiếu của công ty South Sea lên tới mức đỉnh ở giá 1.000 bảng Anh và rớt xuống thê thảm ở mức giá 150 bảng Anh vào cuối tháng 9.

Cuộc khủng hoảng này đã làm sạt nghiệp hàng nghìn nhà đầu tư, trong đó có cả Sir Isaac Newton, người đã có câu nói nổi tiếng sau khi mất trắng 20.000 bảng Anh, 'Tôi có thể tính toán chính xác đường đi của các thiên thể nhưng không tính được sự điên rồ của con người.' Vụ sụp đổ này cũng vĩnh viễn thay đổi cấu trúc của chế độ quân chủ lập hiến, cho phép một Thủ tướng trở thành người đứng đầu Chính phủ trong khi các vị vua dần đảm nhiệm vai trò nghi lễ hơn của người đứng đầu Nhà nước.

Vị vua vào thời điểm đó, Vua George I, là người kế vị gây tranh cãi từ chị họ của mình, Nữ hoàng Anne. Ông thừa kế ngai vàng nước Anh và Scoland bởi đạo Luật Settlement năm 1701 đã loại bỏ 54 người thân gần gũi hơn của Nữ hoàng khỏi ngôi vị thừa kế do họ là người Công giáo La Mã. George I, hoàng tử bang Hanover của Đức, là người Tin lành.

Nhân tình của Vua
Tuy nhiên, những người Tin lành Vương quốc Anh không chấp nhận cuộc sống cá nhân của Vua. George I độc thân, đã li dị và bỏ tù vợ vì tội ngoại tình vào năm 1694. Khi ông lên ngôi vua năm 1714, ông đến London với em gái cùng cha khác mẹ* (ngoài giá thú) Sophia Charlotte von Platen, và người tình Melusine von der Schulenberg. Hai người phụ nữ này được các nhà trào phúng gọi là 'con voi' và 'cây nêu' vì ngoại hình của họ. George Frideric Handel đã sáng tác 'Nhạc nước' (Water Music) nổi tiếng để át đi tiếng của những người lái đò trên dòng sông Thames chỉ trích vua và nhân tình khi họ đi trên xà lan hoàng gia.

Sophia Charlotte và Melusine lo lắng về tình hình tài chính của mình. Giá cả ở London đắt hơn 4 lần so với ở Hanover trong khi hai người này mong muốn nuôi sống bản thân và những người lệ thuộc theo phong cách cung đình. Sophia Charlotte góa chồng, sống với 5 người con** bằng tiền lương hưu còm cõi. Cô tìm cách tăng thu nhập bằng các cách khác, kể cả mua vé số và nhận các khoản tiền hối lộ để được tiếp cận nhà vua. Melusine cũng thiếu tiền tương tự. Cô phải tự lực cánh sinh để nuôi 3 'cháu gái' của mình. Trên thực tế, đây là các con của cô với George I, người không bao giờ thừa nhận tư cách làm cha. Cô cũng hứa hẹn sẽ tác động đến vua để nhận tiền của mọi người.

Cuối cùng, những người cầu mong ân huệ gồm cả các đại diện của công ty South Sea, mới được thành lập năm 1711. Công ty mong muốn giữ lại độc quyền năm 1713 đối với thương mại tiềm năng của Vương quốc Anh với thuộc địa của Tây Ban Nha ở Nam Mỹ và thổi phồng giá cổ phiếu của nó. Sophia Charlotte và Melusine mỗi người nhận lượng cổ phiếu trị giá 15.000 bảng Anh trong công ty cùng với lời hứa sẽ được nhận thêm 120 bảng Anh cho mỗi một điểm tăng thêm của cổ phiếu trên mức 154 điểm. Hai 'cháu gái' của Melusine mỗi người nhận 5.000 bảng Anh cổ phiếu. Công ty South Sea giữ được độc quyền của mình và giá trị cổ phiếu tăng liên tục cho tới năm 1720.

Vào thời điểm vụ sụp đổ, bản thân George I được đồn đoán là đã nhận các khoản tiền từ công ty này. Ông trở thành thống đốc của công ty vào năm 1718 và đã đầu tư vốn của mình trong dự án cũng như thừa hưởng cổ phiếu của Nữ hoàng Anne. Ông cũng đã chịu thiệt hại tài chính cá nhân lớn.

Mức giá ưa thích
Melusine đang tháp tùng vua tới Hannover khi giá cổ phiếu của cô giảm vào tháng 9 năm 1720. Cô viết cho John Aislabie, Bộ trưởng Tài chính, 'nếu chúng tôi có mặt ở Anh, tôi và cháu gái hẳn đã bán những cổ phần này, khi chúng ở mức giá lợi thế như vậy, và tôi ước gì ông đã có lòng tốt bán giúp chúng tôi, hơn nữa khi ông đã đánh giá và thấy chúng (sic) không tăng mà còn giảm như vậy. Aislabie xét rằng ông đã không thể bán các cổ phiếu của Melusine ở mức giá ưa thích mà không làm mất uy tín nhà vua và vị trí của mình.

Trong cuộc điều tra sau vụ bong bóng công ty South Sea, các khoản tiền mà Sophia Charlotte và Melusine nhận đã được công bố rộng rãi. George I ngăn chặn việc dẫn độ Thủ quỹ công ty South Sea - Robert Knight, người đã trốn khỏi nước Anh vào tháng 1 năm 1721 sau khi bóng gió về các khoản hối lộ khổng lồ chi cho những người danh tiếng nhất trong triều đình. John Blunt, một trong những người sáng lập công ty, bị bắt và đã cung cấp danh sách các khoản hối lộ. Vào tháng Ba, Melusine và Sophia Charlotte đã bị kết tội nhận hối lộ trong cuộc tranh luận ở Thượng ngh viện.

Do các thành viên trong triều đình của mình dính líu đến vụ án, vua George I đã không thể nắm thẩm quyền giải quyết vụ việc một mình. Thay vào đó, Robert Walpole, Thủ tướng (First Lord of the Treasury) mới được lập, nắm quyền giải quyết. Tài sản của các giám đốc của công ty South Sea bị tịch thu và được phân phát cho những cổ đông bị phá sản, và cổ phiếu được chia giữa công ty Đông Ấn Độ và Ngân hàng Trung ương Anh. Walpole cũng tìm cách bảo vệ nhà vua, che chắn Melusine và Sophia Charlotte khỏi bị khởi tố.

Mặc dù Walpole không bao giờ chính thức nhận danh hiệu Thủ tướng trong cuộc đời mình, thẩm quyền của ông sau vụ bong bóng South Sea là chưa từng có tiền lệ và đã thiết lập phong cách (set the tone) nền quân chủ lập hiến tương lai. Các vị vua vẫn giữ một số kiểm soát đối với các vấn đề đối ngoại nhưng Thủ tướng sẽ đảm nhận vai trò người đứng đầu Chính phủ đối với các lĩnh vực trong nước như là 'bầy tôi trung thành của nhà Vua' (the King's Servant). Walpole chỉ đạo công việc quốc gia trong Thượng nghị viện và thống nhất Nội các như một cơ quan điều hành. Ảnh hưởng trực tiếp của nhà vua lên các Thủ tướng sau này thay đổi trong suốt thế kỉ 18 và thế kỉ 19, nhưng ví dụ của Walpole đã thiết lập phong cách cho văn phòng (Thủ tướng).

(Carolyn Harris là giảng viên lịch sử tại School of Continuing Studies, Đại học Toronto và là một blogger về lịch sử hoàng gia ở trang www.royalhistorian.com.)

Bloomberg

* cùng là con của Ernest Augustus, Elector of Hanover.
** 3 trai, 2 gái với chồng là Johann Adolf, Baron von Kielmansegg (1668–1717), Deputy Master of the Horse (Bật Mã Ôn) của George Louis.


Tags: economics

3 Comments

Tin liên quan

    Tài chính

    Trung Quốc