Vì sao người dân Mexico có thể biết trước có động đất?

Templo San Francisco el Grande, Cuauhtémoc, Ciudad de México. Photo courtesy Enrique López.

Ngày 18 tháng Tư, thành phố Mexico rung chuyển bởi một trận động đất (earthquake) 7,2 độ richter khiến người dân phải vội vã chui xuống các gầm bàn để trú ẩn. Các đợt rung chuyển (tremor) là nỗi sợ hãi thường trực đối với gần 20 triệu người dân thành phố này, những người phải trải qua hàng chục rung chấn (shudder) nhỏ mỗi năm. Tuy vậy, sự hoảng loạn đã giảm đi do người dân biết trước sắp có động đất khoảng một vài phút trước khi mặt đất bắt đầu rung chuyển (tremble). Trước khi xảy ra trận động đất (rumble) lớn tháng này, nhiều người dân thành phố Mexico đã tập trung bên ngoài chờ đợi nó (wobble) một cách an toàn, tránh xa các trần nhà có thể b sập. Không một nơi nào trên thế giới lại có thể dự báo trước một trận động đất như cách thành phố này đã làm. Vậy vì sao người dân thành phố Mexico lại có thể làm được điều đó?

Năm 1985, tất cả các khu phố của thủ đô Mexico chỉ còn là những đống đổ nát sau một trận động đất (terremoto) kinh hoàng (almighty) mạnh 8,1 độ richter. Trận động đất này đã san phẳng các tòa nhà cao tầng trong toàn thành phố. Hơn 10.000 người được cho là đã thiệt mạng. Sự tàn phá của nó khủng khiếp tới mức mà, tận ngày nay, một phần thành phố vẫn chưa được xây dựng lại. Tuy nhiên, ảnh hưởng của nó tới xã hội còn lớn hơn nhiều. Một số nhà sử học tin rằng trận động đất năm 1985 đã góp phần chấm dứt độc quyền lãnh đạo (hegemony) của đảng Cách mạng Thể chế (Institutional Revolutionary Party). Sự thất bại của đảng Cách mạng Thể chế trong việc giải quyết hậu quả trận động đất đã làm “xói mòn” tuyên bố của đảng này rằng họ là đảng duy nhất biết cách lãnh đạo tốt nhất. Quy mô của thảm họa này và khả năng yếu kém (ineptitude) của chính quyền đã kích động (galvanise) dân chúng một cách mạnh mẽ chưa từng có. Người dân thành phố Mexico quyết tâm rằng lần sau, họ phải có sự chuẩn bị (tốt hơn).

Chỉ ít năm sau, người dân thành phố đã nghĩ ra một hệ thống cảnh báo sớm rất sáng tạo (ingenious). Tâm chấn (epicentre) của các trận động đất xảy ra tại thành phố Mexico thường ở phía nam nơi mà mảng lục địa Bắc Mỹ va chạm với mảng Cocos, trong khi thành phố Mexico lại nằm gần như ở trung tâm đất nước. Điều đó có nghĩa là sự rung chuyển (quake) được cảm thấy đầu tiên ở những bang như Oaxaca nằm bên bờ Thái Bình Dương. Vì thế, các nhà địa chấn học (seismologist) đã lắp đặt những bộ cảm biến (sensor) tại phía Nam của đất nước giúp phát hiện những chấn động và gửi cảnh báo về thủ đô Mexico. Sóng chấn động di chuyển với vận tốc hơn 11.000 km/h. Vận tốc này nghe thì có vẻ khá lớn, nhưng điều đó có nghĩa là phải mất gần 2 phút để sóng chấn động di chuyển trên quãng đường hơn 320 km từ thành phố Oaxaca về tới thành phố Mexico. Trong khi đó, những tín hiệu cảm biến tới thành phố Mexico hầu như ngay lập tức và ở đó, các chuông cảnh báo được rung lên và người dân có đủ thời gian lao ra (scamper out) đường trước khi trận động đất tới.

Vì sao không một quốc gia nào lại phát triển được một hệ thống cảnh báo sớm giống như vậy? Nhật Bản có một hệ thống tương tự và thành phố California cũng đang cố gắng lắp đặt một hệ thống khác. Tuy nhiên, nhìn chung với các hệ thống đó, người dân có ít thời gian để tìm nơi trú ẩn hơn là ở Mexico. Lý do là Nhật Bản và California, và hầu hết những nơi chịu nhiều động đất – nằm trên đới đứt gãy (faultline, mép nơi các mảng lục địa va chạm) vì thế các trận động đất xảy ra gần như ngay sau khi chấn động đầu tiên được cảm nhận. Còn thành phố Mexico lại cách xa đường đứt gãy gần nhất tới hàng trăm cây số và điều đó có nghĩa là các sóng chấn động phải mất một hoặc hai phút mới tới nơi. Một nơi nằm cách xa đới đứt gãy thường sẽ ít bị ảnh hưởng, và thành phố Mexico được xây dựng trên nơi trước đây là một lòng hồ (lakebed), khiến lòng đất giống như keo (jelly-like) và phóng đại các chấn động dù là nhỏ nhất thành những tiếng rầm rầm cửa sổ dữ dội. Vì thế, sức mạnh của hệ thống cảnh báo sớm lại dựa trên chính điểm yếu nhất của nền tảng thành phố này.

Tuấn Minh
The Economist


Tags: india

Post a Comment

Tin liên quan

    Tài chính

    Trung Quốc