Biểu tượng của Chủ nghĩa Putin: Câu chuyện về hai ngài Vladimir
Vlad Đại đế, hiểu chứ? Photo credit: The Economist.
Ở Nga, xây tượng đài cũng là một cách làm chính trị.
Vladimir Putin có một người hàng xóm mới: Vladimir Đại đế, vị vua xứ Slav từ thế kỷ 10, được tạc tượng đồng cao 16 mét. Bức tượng đứng ngay bên ngoài bức tường màu đỏ của điện Kremlin. "Nếu trong thời Xô viết, đó sẽ là một bức tượng Lenin", nhà điêu khắc Salavat Shcherbakov nói.
Những người ủng hộ tượng đài này khẳng định bức tượng để kỷ niệm 1.000 năm ngày mất của Vladimir (năm 2015), nhưng ẩn ý chính trị thì quá rõ ràng. Các bang nguyên thủy (proto-state) dưới thời Vladimir cai trị, trung tâm tại Kiev (còn được gọi là Kievan Rus), và Ukraine coi ông như tổ phụ lập quốc. Khuôn mặt của ông xuất hiện trên tờ bạc hryvnia (đơn vị tiền tệ nhỏ nhất của Ukraine), và một đài tưởng niệm khác dành cho ông đã được dựng lên bên bờ sông Dnieper, nơi ông rửa tội cho người dân của mình và truyền bá Chính thống giáo. (Ông được cho là ban đầu đã bài Do Thái giáo, Công giáo, Hồi giáo, và nói với các sứ giả Hồi giáo -- những người yêu cầu kiêng khem -- rằng "uống rượu là niềm vui của người Rus.") Đến lượt mình, các nhà lãnh đạo Nga coi vị vua này là tổ tiên của nước Nga hiện đại. "Ông ấy là vua của chúng tôi," ông Shcherbakov nói.
Những người chỉ trích coi bức tượng là một cử chỉ lộ liễu cho sự thống trị của Nga. Khi kế hoạch tạc tượng được công bố, nhà khoa học chính trị Ekaterina Schulmann đã viết "Hiển nhiên ai cũng thấy rằng vua Vladimir thực ra là Tổng thống Vladimir." Các nhà sử học lại đặt câu hỏi về tính hợp lý của suy luận này. "Khi Vladimir còn sống, Moscow chưa tồn tại", chuyên gia về người Rus cổ đại - Igor Danilevsky cho biết. Vị vua này -- người kết hôn với em gái của Hoàng đế Đông La Mã Basil II và được rửa tội tại Crimea -- đã qua đời vào đầu thế kỷ 11. Vương quốc của ngài bị chia thành các chiến ấp mà cuối cùng hình thành Nga, Belarus và Ukraine.
Tháng 3 năm 2014, Putin đã viện dẫn di sản của vị vua này để biện minh cho việc sáp nhập Crimea. "Đột nhiên mọi người đã quan tâm đến người Rus cổ đại," ông Danilevsky nói. Ngay sau đó, Hội Lịch sử quân sự Nga (RVIO) -- một cơ quan từ thời Sa hoàng được khôi phục vào năm 2012 -- công bố kế hoạch xây đài tưởng niệm. Ban tuyển chọn thiết kế do Giám mục Tikhon -- một mục sư được coi là cố vấn tâm linh của ông Putin -- đứng đầu.
Gần đây, nước Nga trở nên phát cuồng với việc xây dựng tượng đài. Tháng trước, thành phố Oryol khánh thành một bức tượng của Ivan Bạo chúa (Ivan IV Vasilyevich - người đầu tiên chính thức dùng danh xưng Sa hoàng). Ông Shcherbakov cũng đang tạc một bức tượng của Mikhail Kalashnikov, nhà sáng chế súng trường nổi tiếng. Theo kiến trúc sư nổi tiếng Evgeniy Asse, trong mô hình chính trị hiện nay của Nga, "quá khứ là nguồn cảm hứng cho các tác phẩm vĩ đại."
Minh Thu
The Economist
Bài trước: Câu chuyện dài vay nợ của Ukraine
Tags: ukraineVương Minh Thu
“Nói chung tôi không muốn nói về những thứ như vậy nữa, nhưng vì [đạo diễn] A. N. Sokurov đã nêu những câu hỏi này, nên tôi đành phải trả lời, thế nghĩa là có lẽ cần phải giải thích cho rõ.
Về nhân vật Lenin trong lịch sử nước ta và quả thực, những đánh giá nào của tôi hình thành liên quan đến việc này. Theo quan điểm của tôi, có lẽ ông không hẳn là một nhà hoạt động nhà nước [ý nói chính khách], mà là một nhà cách mạng.
Khi tôi nói đến lịch sử nghìn năm của quốc gia chúng ta – thì như mọi người đều biết, nó đã là một nhà nước tập quyền, đơn nhất. Vladimir Ilich Lenin đã đề xuất điều gì? Trên thực tế, ông đã đề xuất thậm chí không phải là hình thức liên bang [federation], mà là hợp bang [confederation, lỏng lẻo hơn LB]. Theo quyết định của ông ấy thì các sắc tộc được gắn với những vùng lãnh thổ cụ thể và có quyền rút ra khỏi Liên bang Xô viết.
Đấy, các vị xem, một nhà nước tập quyền chặt chẽ lại biến thành một hợp bang trên thực tế, có cả quyền rút ra và gắn các sắc tộc vào lãnh thổ. Nhưng thậm chí các lãnh thổ cũng bị phân chia không phải lúc nào cũng tương ứng với và đến bây giờ cũng không tương ứng với những nơi sinh sống truyền thống của các dân tộc này hay dân tộc khác. Vì thế ngay lập tức đã xuất hiện những điểm “đau đớn”, chúng tồn tại ngay cả bây giờ giữa các nước cộng hòa cũ của Liên Xô, thậm chí cả trong lòng Liên bang Nga. Có tới hai nghìn điểm như thế, chỉ cần lơi lỏng một giây thôi là không biết sẽ ra sao. Đó là điều thứ nhất.
Thế rồi họ đã làm gì? Họ đã buộc chặt tương lai của đất nước vào đảng của chính họ, sau đó trong Hiến pháp cái đó nhảy từ đạo luật cơ bản này sang đạo luật cơ bản khác. Đó là sức mạnh chính trị chủ yếu. Nhưng chỉ cần đảng lung lay, bắt đầu tan vỡ thì kéo theo đất nước tan vỡ. Đấy là điều tôi muốn nói. Tôi vẫn giữ quan điểm này cho tới bây giờ.
À, mà các vị có biết không, tôi đã làm việc trong ngành tình báo khá lâu, tình báo đã là thành phần của một tổ chức bị chính trị hóa cao độ: KGB Liên Xô, và trong tôi vẫn có những hình dung về các lãnh tụ của chúng ta, vân vân. Nhưng hôm nay, từ vị thế kinh nghiệm hôm nay của tôi, tôi hiểu rằng, ngoài thành phần tư tưởng còn có cả thành phần địa chính trị nữa. Chúng hoàn toàn không được tính đến khi tạo lập Liên bang Xô viết. Tất cả những điều này từng có thời bị chính trị hóa cao độ. Khi đảng bắt đầu tan rã, tôi nhắc lại, thì thế là hết, cả đất nước tan rã theo đảng. Không được để cho điều đó xảy ra. Đó là sai lầm. Sai lầm tuyệt đối, căn bản, nền tảng khi xây dựng nhà nước.
Trước đó, vào ngày 21-1-2016, tại phiên họp của Hội đồng Khoa học và Giáo dục trực thuộc Tổng thống, ông Putin đã nói:
“Quản lý dòng chảy tư duy – điều đó đúng. Quan trọng chỉ là làm sao cho tư duy này dẫn đến những kết quả cần thiết, chứ không phải như ở Vladimir Ilich [Lenin]. Bản thân ý tưởng thì đúng thôi. Kết cục tư duy này đã dẫn đến sự sụp đổ của Liên bang Xô viết, chính vì lý do này đấy. Có bao nhiêu lối tư duy như thế: tự trị hóa, v.v. – người ta đã đặt quả bom nguyên tử dưới chân tòa nhà gọi là nước Nga, sau đó nó sụp đổ. Mà cách mạng thế giới khi đó chúng ta đâu có cần”.
Ông nội Tổng thống Putin là Spiridon Ivanovich Putin từng là người nấu bếp cho gia đình Lenin (gồm 4 người: Lenin, vợ ông Krupskaya, em gái và em trai Lenin là Maria và Dmitri) ở khu an dưỡng Gorki [Горки, không phải thành phố Горкий cũ], rồi cho cả Stalin ở đây. Ông mất năm 1965 ở tuổi 86.
Nhưng nói như Putin cũng là cách nhìn của một người theo chủ nghĩa dân tộc khi nhìn vào một người theo chủ nghĩa cộng sản. Ý tưởng thời Lenin là các dân tộc được quyền tự quyết vận mệnh của mình, khác với việc Sa hoàng áp đặt quyền thống trị của mình lên các dân tộc hoàn toàn không có điều gì chung với nhau về sắc tộc, tôn giáo, ngôn ngữ mà hoàn toàn bằng bạo lực. Sống chung với nhau 80 năm ko có gì chung cả, chỉ ràng buộc lỏng lẻo bằng cái gọi là tính đảng thì khi đảng tan, Liên Xô tan vỡ là chuyện hiển nhiên. Mơ ước của Putin chắc muốn trở thành một vị Sa hoàng mới, áp đặt nền cai trị Đế quốc Đại Nga lên lãnh thổ xưa của Nga. Điều đó quá hão huyền.
Cái chính là khi phê phán Lenin, Putin ko đưa được giải pháp nào, ngoài dường như hình bóng của một ách cai trị kiểu Catherine II, tư duy địa chính trị đế quốc cổ lỗ từ thế kỷ 19 ko thể thích hợp được cho thế kỷ 21.