video
Thư viện
Tài trợ
Máy chạy bộ: từ nhà tù đến phòng giám đốc
03 May, 2013
Các cối xay guồng (tread-wheel) ở một nhà tù những kẻ lêu lổng (vagrant) ở London, vào khoảng năm 1860. Nguồn: 'Những nhà tù ở London, và cảnh tượng đời sống ngục tù' (1864) của Henry Mayhew.
By Edward Tenner / Sơn Phạm dịch
Báo New York Times mới đây đưa tin về niềm đam mê của các giám đốc điều hành đối với những chiếc bàn đứng, và đặc biệt là về một kiểu bàn có các chức năng giống máy tập chạy.
Đỉnh cao của những chiếc bàn này là một chiếc Steelcase Walkstation, giá bán lẻ 4.399 USD; hay một mẫu bàn khác có thêm ghế giá 4.799 USD. (Vào những năm 1980, nơi làm việc đỉnh cao nhất (high-water mark) của một giám đốc điều hành là chiếc ghế ngả Jefferson Chair, chiếc đi văng bọc da xa hoa giá 6.500 USD của nhà thiết kế Niels Diffrient, gắn thêm ghế dài có đệm (ottoman) với bệ cho màn hình và bàn phím, lấy cảm hứng từ ghế ngồi ở Monticello, nhà của Thomas Jefferson ở Virginia.)
Hai mươi nhăm năm nghiên cứu về sức khỏe đã làm đảo lộn những ý tưởng xưa cũ về các ghế ngồi chất lượng cao. Trong những năm 1950, công ty Barcalounger quảng cáo những chiếc ghế của họ như là 'cứu mạng trái tim', dựa trên một lý thuyết được phát triển vào những năm 1930 rằng tư thế giống như trôi nổi trên mặt nước mang lại sự thư giãn đầy sức sống. Một số kiểu ghế được bán như đồ đạc văn phòng.
Cho dù quan điểm y tế chấp thuận ghế ngả có thể chữa bệnh thậm chí từ 60 năm trước còn gây hoài nghi, nhưng trong hồ sơ của nhà phát minh này có các sổ (scrap-book) với những bài báo cắt dán về đơn thuốc của các bác sĩ ghi những chiếc ghế Barcaloungers như là các thiết bị có thể được khấu trừ thuế.
Một bài báo trên tạp chí Mechanix Illustrated vào năm 1956 với tiêu đề 'Thư giãn và sống lâu hơn' thậm chí có minh họa một giám đốc điều hành giao việc từ một 'chiếc bàn massage bằng điện.'
Phong cách sống khỏe mạnh hơn
Bắt đầu từ những năm 1990, các chuyên gia đã chuyển hướng từ việc tìm các cách để làm cho việc ngồi trở nên khỏe mạnh hơn, tới việc giới hạn thời gian ngồi trên ghế và sau đó là phát triển các biện pháp thay thế. Chiếc bàn làm việc với máy tập chạy lấy ý tưởng từ y học đầu tiên có lẽ đã được giới thiệu vào năm 1996. Tuy nhiên, lý thuyết đằng sau ý tưởng này sau đó mới được phát triển bởi James Levine ở Mayo Clinic, một bác sĩ ban đầu nghiên cứu điều trị bệnh béo phì. Levine và các 'chuyên gia về tình trạng thiếu hoạt động' đã lập hồ sơ nhiều căn bệnh mãn tính, từ tăng cân cho tới cholesterol cao và tiểu đường, có thể là do ngồi nhiều. Trên thực tế, việc ngồi nhiều có vẻ giống như là hút thuốc mới; thậm chí khoảng thời gian tương đối ngắn cũng có thể nguy hiểm.
Tuy nhiên gần suốt thế kỉ 19, cối xay guồng không phải dành cho giới doanh nhân tinh hoa mà là cho tầng lớp tội phạm thấp hèn.
Nhà văn và nhà sinh vật học Stephanie Pain đã truy nguyên nguồn gốc của chúng trong tạp chí New Scientist. William Cubitt, một người lắp máy trẻ và sau này là kỹ sư xây dựng nổi tiếng, đã là người tiên phong năng lượng tái tạo cho cánh buồm gió tự điều hướng của ông khi ông phát minh cối xay guồng hiện đại vào năm 1817-1818, tạo ra vòng bánh xe với các bậc mà bắt buộc tù nhân phải liên tục nạp năng lượng cho thiết bị này nếu không sẽ bị ngã.
Những người La Mã cổ đại và châu Âu thời Trung Cổ đã sử dụng một loại vòng quay chuột đồng (hamster wheel) dành cho con người để vận hành các động cơ và cần cẩu để hãm thành, nhưng những người vận hành đã đi bộ an toàn trong một trụ, và không cố gắng duy trì cùng vận tốc với những lực lượng (quân sự) bên ngoài.
Cối xay guồng là biểu hiện công nghệ về mối bận tâm ám ảnh của các giai cấp thượng lưu và trung lưu trong việc ngăn ngừa tội phạm và thúc đẩy tác phong công nghiệp bằng cách bẻ gẫy ý chí của các tù nhân. Cụm từ 'lao động khổ sai' được giới thiệu trong một luật năm 1779 của Quốc hội mô tả là công việc 'gian khổ nhất và như nô lệ nhất ở đó việc lao dịch (drudgery) là bắt buộc chủ yếu' và 'sự thiếu hiểu biết, bỏ bê, hay ngoan cố' là không thể.
Thiết bị của Cubitt ngay lập tức đã rất thành công. Cối xay guồng đầu tiên được lắp đặt ở nhà tù Suffolk vào năm 1819; hai năm sau, Cubitt xây dựng một cối xay guồng 10 vòng quay ở nhà tù Brixton (hiện vẫn hoạt động) với công suất 126 tù nhân một lúc. Stephanie Pain báo cáo rằng phần lớn các nhà tù ở Vương quốc Anh đã lắp đặt những cối xay guồng vào năm 1842.
'Đại khủng bố'
Cubitt không phải người thích thú những trò tàn ác (sadist*). Những hình phạt mệt mỏi, vô nghĩa đã có từ trước khi cối xay guồng của ông ra đời. Ông đã tìm một cách có lý để nạp năng lượng cho thiết bị trong khi dự định 'dạy một bài học' về công việc nặng nhọc, cũng như ngăn ngừa tội phạm. Nhưng việc sử dụng các cối xay guồng như là nguồn năng lượng cho thiết bị hóa ra không thực tế, và hệ thống chỉ có thể làm cho các tù nhân bận rộn và khiến họ kiệt sức mà thôi. Năm 1823, một luật sư ưu tú đã lên án với chính phủ rằng hình phạt này như là 'một hệ thống ĐẠI KHỦNG BỐ.'
Như nhà báo điều tra Henry Mayhew viết vào năm 1862, cối xay guồng 'kết hợp sự vô lý đạo đức hai lần giữa mô tả lao động nhà tù không chỉ buồn tẻ (irksome) hơn mức bình thường, mà còn không có lãi hơn thường lệ. Nếu cha ông ta xuẩn ngốc đến mức hi vọng chữa bệnh ngồi không bằng việc mô tả lao động như một hình phạt (thay vì các nỗ lực bởi đào tạo công nghiệp nhằm coi nó là thư giãn), thì vẫn chỉ có những nhà hiền triết trong thời đại chúng ta mới tìm cách gây ấn tượng với người lười với cảm nhận về vẻ đẹp và giá trị của công nghiệp, bằng việc phát minh một thiết bị được điều chỉnh đặc biệt để mô tả lao động là gớm ghiếc quá mức, bằng cách khiến lao động như quá ư là vô ích.'
Hệ thống này cũng thêm việc cho những quản tù. Vòng quay, như Mayhew thấy, được điều chỉnh bằng cách nạp năng lượng cho một chiếc quạt khổng lồ, nhưng như vậy là không đủ để giữ một tốc độ đều đặn, vì vậy cần một người điều chỉnh giống như một người điều chỉnh máy điều tốc động cơ hơi nước để kiểm soát mức độ của chiếc quạt. Các thước khe trượt (slide rule) đặc biệt được đưa ra để bảo đảm khối lượng công việc là thống nhất trong hơn 200 tù nhân ở Anh.
Kỳ lạ thay, một vài người bảo vệ hệ thống này lại không phải là những kẻ phản động (reactionary), mà là một nhóm các thành viên Hội Thân hữu (Quaker) có tư tưởng cải cách, những người viện dẫn lời chứng thực của các bác sĩ rằng những tù nhân làm việc trên cối xay guồng khỏe mạnh hơn.
Một số ít cối xay guồng vẫn được sử dụng vào giữa thập kỉ 1890. Một chiếc được sử dụng ở Reading Gaol, và trở nên tai tiếng với trường hợp của Oscar Wilde, một trong những nạn nhân cuối cùng của cối xay guồng này; và việc sử dụng chúng phải đến năm 1898 mới bị hủy bỏ.
Bàn máy chạy bộ nên nhắc nhở những giám đốc điều hành nhiều đặc quyền ngày nay về những hiểm họa đi kèm với đà tiến công nghệ: đó là việc dừng một ý tưởng với mục đích tốt nhưng vô cùng sai lầm sẽ khó khăn như nào một khi nó đã trở nên phổ biến rộng rãi.
(Edward Tenner là tác giả cuốn 'Tại sao đồ vật 'cắn' ngược trở lại: Công nghệ và sự trả thù của hậu quả không mong muốn' - "Why Things Bite Back: Technology and the Revenge of Unintended Consequences" và 'Những thiết bị của chúng ta: Công nghệ tái tạo loài người như thế nào' - "Our Own Devices: How Technology Remakes Humanity.")
Bloomberg
Bài trước: Khi nước Mỹ cân nhắc tuần làm việc 30 giờ
* còn có nghĩa người bạo dâm, ác dâm.
Tags: economics
[youtube]http://youtu.be/dLfUgXcvq4g[/youtube]