Hình thành một quốc gia độc lập như nào?

Scotland, the fabulous medieval castle Eilean Donan in the north west...it is still inhabitated and it is situated along the road to the Isle of Skye, close to Kyle of Lochalsh. Photo courtesy Moyan Brenn.

Tương lai của Scotland: nằm trong hay ngoài Vương quốc Anh sẽ được quyết định ngày 18 tháng Chín tới và kết quả được dự đoán sẽ rất sít sao. Trong tuần qua, các cuộc thăm dò dư luận (opinion poll) cho thấy khoảng cách rất nhỏ, một số còn (lần đầu tiên) nghiêng về phía ủng hộ độc lập (“Yes” vote). Nếu cuộc trưng cầu dân ý (referendum) thành công, Scotland sẽ trở thành quốc gia độc lập từ 24 tháng Ba năm 2016, ngày quốc khánh thứ 309 của Liên hiệp Anh. Nhưng bộ mặt của một nước Scotland độc lập vẫn chưa rõ ràng. Nguồn thu (revenue) từ trữ lượng dầu mỏ là chìa khóa trong kế hoạch tài chính của Đảng Quốc gia Scotland (Scottish National Party), nhưng một số chuyên gia cho rằng những dự tính (projection) này quá lạc quan. Còn rất nhiều điều phải thương lượng với phần còn lại của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland: nợ công, dầu và chia sẻ gánh nặng (carve-up) khí tài quân sự. Đồng tiền sử dụng là vấn đề gây tranh cãi nhất. Đảng Quốc gia tuyên bố họ sẽ tiếp tục dùng đồng bảng, nhưng Quốc hội ở London kiên quyết khẳng định kế hoạch này sẽ thất bại ngay từ phút đầu (non-starter). Các phương án thay thế cũng không hề dễ chịu (unpalatable) chút nào: đồng euro, đồng bảng Scotland mới hoặc đơn phương sử dụng (unilateral adoption) đồng bảng Anh. Cả 3 lựa chọn đều khó khăn và có thể hủy hoại ngành tài chính của Edinburgh. Lá phiếu thuận vì thế sẽ chỉ là khởi đầu của một quá trình lập quốc rối ren. Điều gì sẽ tới sau đó?

Điều đầu tiên một quốc gia cần là người lãnh đạo. Đảng Quốc gia cam kết vẫn xem Nữ hoàng là người đứng đầu Scotland nhưng một Thống đốc (governor –general) có thể được bổ nhiệm để đại diện Nữ hoàng như ở Úc và Canada. Kể cả nếu Scotland muốn xóa bỏ (ditch) chế độ quân chủ (monarchy) để theo thể chế cộng hòa, nước này vẫn là thành viên của khối Thịnh vượng chung (Commonwealth) như Ấn Độ và Nam Phi đã làm. Quốc tịch sẽ được cấp rộng rãi. Mọi người dân Scotland sẽ được chọn tiếp tục giữ quốc tịch Vương quốc Liên hiệp Anh hay song tịch (dual nationality) và bất cứ ai cư trú, sinh ra hay thuộc dòng dõi ở Scotland sẽ được cấp hộ chiếu nước này. Điều này sẽ hạn chế xáo trộn (disruption) thị trường lao động và cho phép người dân tiếp tục sống và làm việc tại địa phương (jurisdiction).

Ở một số lĩnh vực, việc chia tách tương đối dễ xử lý. Scotland đã có lực lượng cảnh sát, quốc hội và hệ thống y tế riêng. Trở thành thành viên Liên hiệp Quốc là bước thiết yếu để quốc gia mới có mã vùng điện thoại quốc tế, tên miền internet (có thể là .scot vì tất cả các tên miền 2 chữ cái liên quan đã có nơi sở hữu) và mã bưu chính. Nhưng hầu hết các cơ quan nhà nước sẽ phải xây dựng từ con số không như ngoại giao đoàn (diplomatic corps) hoặc buộc phải tách khỏi phần còn lại của Vương quốc Liên hiệp Anh. Vấn đề các dịch vụ công sẽ rất khó tháo gỡ (untwine). Các mạng lưới điện và khí đốt liên kết nội bộ (intrinsically) chặt chẽ với nhau và cần được phối hợp quản lý. Tương lai ngành bưu chính cũng không chắc chắn. Dịch vụ phổ cập của Bưu chính Hoàng gia quy định dịch vụ giá rẻ hàng ngày được cung cấp chỉ trong phạm vi Vương quốc Anh, vì thế Scotland mới độc lập nhiều khả năng sẽ nằm ngoài diện được phục vụ. Xây dựng một hệ thống bưu chính quốc gia cho Scotland sẽ rất đắt đỏ và giá cả gần như chắc chắn bị đội lên do không còn chế độ bù giá chéo (cross-subsidy) của Anh cho những cao nguyên thưa dân (sparsely populated) ở Scotland. Tình báo Scotland có lẽ cũng sẽ bị loại khỏi liên minh chia sẻ thông tin tình báo ‘Five Eyes’.

Những người ủng hộ liên hiệp Anh, Scotland, Wales và Bắc Ireland (tòa soạn The Economist cũng nằm trong số này) hi vọng những nan giải của việc xây dựng một quốc gia mới, nhất là vấn đề đồng tiền sử dụng sẽ làm giảm (temper) mong muốn độc lập khi ngày bầu cử tới gần, nhưng những lý lẽ thực tiễn như trên có vẻ không mấy sức nặng, cho thấy chiến dịch ‘Better Together’ (Cùng nhau vẫn hơn) đã kém cỏi ra sao. Tinh thần dân tộc chủ nghĩa có ảnh hưởng chính trị lớn hơn nhiều so với các vấn đề "vụn vặt" như dịch vụ công nhưng sự thiếu vắng những thứ nhỏ bé này sẽ hiển hiện từng ngày từng giờ hàng chục năm sau khi các bài phát biểu hào sảng (rousing) kết thúc.

Đăng Duy
The Economist

Tags: economics

8 Comments

Tin liên quan

    Tài chính

    Trung Quốc