Cái tên ‘nền cộng hòa chuối’ xuất phát từ đâu?

Đăng bởi lovebird21c - 18 Apr, 2014
Theo dõi journeyinlife.net trên
Is the US a Banana Republic? Photo courtesy Mario Piperni.

Bạo lực, đói nghèo và bất ổn chính trị (politically wobbly), Honduras có đầy đủ các yếu tố làm nên định nghĩa ‘nền cộng hòa chuối’. Chủ nhật tới (24/11/2013), đất nước này sẽ diễn ra cuộc bầu cử tổng thống được dự đoán sẽ rất sít sao, bốn năm sau cuộc đảo chính khiến Tổng thống thời điểm đó phải tháo chạy khỏi dinh thự sang Costa Rica trên một chiếc máy bay quân đội mà vẫn mặc nguyên bộ pyjama. Tỉ lệ các vụ giết người ở đây cao nhất thế giới còn kinh tế thì trì trệ. Những vấn đề của đất nước đầy bất ổn này không mới: cách đây hơn một thế kỉ họ đã có “vinh dự” là khởi nguồn cho khái niệm ‘nền cộng hòa chuối’. Nhưng cái tên này đến từ đâu và chính xác thì ý nghĩa của nó là gì?

Danh từ ‘nền cộng hòa chuối’ xuất hiện lần đầu trong cuốn truyện giả tưởng năm 1904 của O. Henry. Vào thời điểm đó Henry (tên thật là William Sydney Porter) đang chạy trốn nhà cầm quyền bang Texas, những người đã buộc ông tội biển thủ. Ông trốn tới New Orleans rồi qua Honduras. Khi đang tá túc trong một khách sạn rẻ tiền ở đây, ông viết tập truyện ngắn ‘Cabbages and Kings’ (Bắp cải và vua chúa). Trong đó, truyện ‘Admiral’ (Thuyền trưởng) đặt bối cảnh ở vùng đất giả tưởng Anchuria - một ‘nền cộng hòa chuối nhỏ bé ven biển’. Không khó để nhận thấy Henry sáng tạo nước cộng hòa Latinh ẩm thấp và hỗn loạn này từ hình mẫu nước Honduras - nơi trú ẩn (hideaway) của mình. Ông cuối cùng cũng trở về Mỹ, xuất bản các truyện ngắn sau khi ngồi tù, rồi sớm qua đời do nghiện rượu (hitting the bottle).

Cụm từ Henry sử dụng đã dựng lên (conjure up) chuẩn xác hình ảnh một đất nước nông nghiệp (agrarian) nhiệt đới. Nhưng ý nghĩa của nó còn sâu xa hơn thế: cụm từ này ám chỉ các công ty hoa quả Mỹ với ảnh hưởng rất lớn lên nền chính trị Honduras và các nước láng giềng. Cuối thể kỉ 19, người Mỹ đã chán ngấy với việc phải gắng sức trồng hoa quả trên mảnh đất lạnh lẽo của mình. Nhập khẩu từ các nước Trung Mỹ rẻ và hiệu quả hơn rất nhiều, ở đây, nhờ khí hậu ấm áp, chuối và các hoa quả khác mọc nhanh hơn. Những tập đoàn khổng lồ như công ty United Fruit – tiền thân của Chiquita – đặt chân vào khu vực này, xây dựng đường xá, bến cảng và đường tàu hỏa để đổi lấy đất đai. Năm 1911, công ty Cuyamel Fruit, một tập đoàn Mỹ khác sau này bị United mua lại, cung cấp vũ khí cho một cuộc đảo chính (coup) ở Honduras và phát triển mạnh mẽ dưới quyền của vị Tổng thống mới được lập nên. Năm 1954, Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) hậu thuẫn một cuộc đảo chính khác ở Guatemala, do chính quyền nước này đe dọa tới lợi ích của United. (Các nhà sử học hiện vẫn tranh cãi về động cơ của CIA là nhằm bảo vệ United hay ngăn chặn sự phát triển của chủ nghĩa cộng sản từ trong trứng nước - nip in the bud). Do vậy, ý nghĩa thực sự của ‘nền cộng hòa chuối’ là một đất nước mà chính quyền bị các tập đoàn nước ngoài điều khiển.

Định nghĩa này vẫn đúng ở Honduras tuy sản phẩm được nhắc tới giờ không còn là hoa quả. Chuối vẫn là một phần quan trọng của nền kinh tế và công nhân vẫn còn nhiều điều để phàn nàn về các ông chủ ngoại quốc, nhưng những doanh nhân bận rộn nhất ở đây là những người đang bán một sản phẩm nông nghiệp khác cho người Mỹ: ma túy. Vị trí của Honduras trên tuyến đường vận chuyển từ Nam Mỹ sang Bắc Mỹ khiến cho hầu hết ma túy nhắm tới thị trường Mỹ đều đi qua biên giới nước này. Bạo lực và tham nhũng cũng theo đó mà xuất hiện xuyên suốt quá trình hướng tới cuộc bầu cử sắp tới. Honduras có thể không còn là một nước cộng hòa chuối truyền thống nhưng nước này đang có nguy cơ trở thành một thực thể tồi tệ hơn thế nhiều.

Đăng Duy
The Economist


Tags: economics

2 Comments

Tin liên quan

    Hôn nhân

    Xem tất cả

    Suy ngẫm

    Xem tất cả