Tiểu LýCó một câu chuyện kể rằng, Khổng Tử có một học trò thường ngày rất thích cùng người khác tranh luận. Một hôm, người học trò này đến hỏi thăm Khổng Tử thì gặp một người mặc quần áo xanh biếc đang đứng ở cổng nhà Khổng Tử.
Người khách này ngăn vị học trò kia lại và nói: “Nghe nói thầy dạy của ngài là Khổng thánh nhân, như vậy thì học vấn của ngài chắc phải cao lắm. Ngài cho ta hỏi một năm có mấy mùa? Nếu ngài trả lời đúng, ta sẽ dập đầu quỳ lạy ngài, còn nếu trả lời sai thì ngài phải bái lạy ta”.
Vị đệ tử kia suy nghĩ một lát rồi nói: “Xuân, Hạ, Thu, Đông, có bốn mùa!”.
Người khách kia cãi lại: “Sai! Có ba mùa!”.
Vị đệ tử bất bình nói: “Rõ ràng là một năm có bốn mùa, sao ngươi lại nói là có ba mùa?”.
Đúng lúc hai người tranh luận mãi không ngớt thì Khổng Tử đi ra. Vị khách kia hỏi: “Thánh nhân! Ngài hãy phân xử xem, một năm rốt cuộc là có mấy mùa?”.
Khổng Tử nhìn vị khách một lượt rồi nói: “Ba mùa!”.
Vị khách vô cùng vui vẻ, đòi học trò của Khổng Tử bái lạy xong rồi mới bước đi. Vị đệ tử này khó hiểu hỏi Khổng Tử: “Thưa thầy! Một năm rõ ràng là có bốn mùa, sao vừa rồi thầy lại nói là có ba mùa?”.
Khổng thánh nhân trả lời: “Con không thấy người kia sao? Đó là một con châu chấu biến hóa mà thành. Một năm, châu chấu chỉ sống có ba mùa, xuân, hạ và thu, nó đâu có biết mùa đông? Con cùng với nó tranh luận chẳng phải là không bao giờ có kết thúc sao?”. Vị đệ tử ấy lúc này mới bừng tỉnh đại ngộ, bái tạ lời dạy bảo của Khổng Tử.
Cảnh giới tư tưởng của mỗi người là không giống nhau, đều có lập trường riêng trong việc đối đãi với sự vật, sự việc. Chính những khác biệt trong tư tưởng ấy thể hiện được bản tính tiểu nhân, phong thái của người quân tử hay cảnh giới của bậc trí giả.
Bậc trí giả chân chính có thể “Không vì người mà hoan hỉ, không vì mình mà bi ai”. Dù cho bên ngoài có biến hóa như thế nào đi nữa, cũng không thể để ảnh hưởng đến tâm tính của bản thân.
Hồng ÂnTrong “Đạo Đức Kinh” nói: “Cây lớn một ôm, khởi sinh từ cái mầm nhỏ; đài cao chín tầng khởi từ một sọt đất, đi xa ngàn dặm bắt đầu từ một bước chân”. Phàm là việc gì cũng phải có sự khởi đầu. cốt lõi là chúng ta làm thế nào để có thể giữ vững ý chí để thành tựu mục tiêu của mình.
Bất kể sự việc gì nếu chỉ nói ra mà không đi làm, thì cũng không có gì cải biến thực tế cả. Bậc trí giả làm việc quý ở thực tiễn và kiên trì. Họ không trục lợi, không vì cái trước mắt, từng bước một, đến đích…
Giữ tính thiết thực, không nên theo đuổi những thứ quá xa tầm với, thành tựu không dành cho người viển vông.
Phong thái của bậc trí giả không tự nhiên mà có được mà nó là thành quả của những năm tháng công phu dưỡng rèn. Người xưa dạy: “Ngọc bất trác bất thành khí, nhân bất học bất tri lý”. Chỉ cần bạn đặt tâm sửa đổi bản thân, biết đâu một ngày bạn lại trở thành một viên ngọc sáng thì sao?
An HòaMặc Tử là một nhà tư tưởng thời Xuân Thu Chiến Quốc. Một lần, học sinh của ông là Tử Cầm hỏi: “Thưa thầy, nói nhiều tốt hơn hay là nói ít tốt hơn?”
Mặc Tử trả lời: “Lời nói quá nhiều thì có gì là tốt đâu? Ví như ếch xanh ở trong hồ nước, cả ngày lẫn đêm đều kêu không ngừng khiến cho chính lưỡi và miệng của nó đều bị khô mà lại còn không có ai để ý đến và yêu thích nó. Nhưng con gà trống thì khác, trời hửng sáng gáy gọi hai, ba tiếng thì mọi người liền thức dậy, còn cảm ơn nó. Bởi vì tiếng gọi của nó là thích hợp hữu ích. Cho nên, nói chuyện thì nên học theo gà trống, đừng nên học theo ếch xanh.”
Nói nhiều, lặp lại, không có gì mới, không có nội hàm, đó không phải là điều mà người nghe mong muốn vậy. Người phương Tây cũng có câu ngạn ngữ: “Thượng đế cho con người một cái miệng, hai cái lỗ tai, chính là muốn con người nghe nhiều hơn và nói ít đi.”
An HòaTrong chữ Hán cổ thì “Trí” (智) là chữ Hội ý được cấu tạo từ hai chữ là “Tri” (知) chỉ sự hiểu biết và “Nhật” (日) chỉ mặt trời, sự sáng suốt, tỏ tường. Như vậy, chữ “Trí” có thể hiểu là điều gì cũng minh bạch, không gì là không biết.
Chữ “Tri” (知) lại bao gồm chữ “Thỉ” (矢) đứng ghép với chữ “Khẩu” (口). Trong đó “Thỉ” có nghĩa là mũi tên, nghĩa rộng là chỉ sự chính trực, ngay thẳng, nghiêm chỉnh. Kết hợp với chữ “Khẩu” (口) để chỉ lời nói ra là không có hối hận, hối tiếc.
Người khách này ngăn vị học trò kia lại và nói: “Nghe nói thầy dạy của ngài là Khổng thánh nhân, như vậy thì học vấn của ngài chắc phải cao lắm. Ngài cho ta hỏi một năm có mấy mùa? Nếu ngài trả lời đúng, ta sẽ dập đầu quỳ lạy ngài, còn nếu trả lời sai thì ngài phải bái lạy ta”.
Vị đệ tử kia suy nghĩ một lát rồi nói: “Xuân, Hạ, Thu, Đông, có bốn mùa!”.
Người khách kia cãi lại: “Sai! Có ba mùa!”.
Vị đệ tử bất bình nói: “Rõ ràng là một năm có bốn mùa, sao ngươi lại nói là có ba mùa?”.
Đúng lúc hai người tranh luận mãi không ngớt thì Khổng Tử đi ra. Vị khách kia hỏi: “Thánh nhân! Ngài hãy phân xử xem, một năm rốt cuộc là có mấy mùa?”.
Khổng Tử nhìn vị khách một lượt rồi nói: “Ba mùa!”.
Vị khách vô cùng vui vẻ, đòi học trò của Khổng Tử bái lạy xong rồi mới bước đi. Vị đệ tử này khó hiểu hỏi Khổng Tử: “Thưa thầy! Một năm rõ ràng là có bốn mùa, sao vừa rồi thầy lại nói là có ba mùa?”.
Khổng thánh nhân trả lời: “Con không thấy người kia sao? Đó là một con châu chấu biến hóa mà thành. Một năm, châu chấu chỉ sống có ba mùa, xuân, hạ và thu, nó đâu có biết mùa đông? Con cùng với nó tranh luận chẳng phải là không bao giờ có kết thúc sao?”. Vị đệ tử ấy lúc này mới bừng tỉnh đại ngộ, bái tạ lời dạy bảo của Khổng Tử.
Cảnh giới tư tưởng của mỗi người là không giống nhau, đều có lập trường riêng trong việc đối đãi với sự vật, sự việc. Chính những khác biệt trong tư tưởng ấy thể hiện được bản tính tiểu nhân, phong thái của người quân tử hay cảnh giới của bậc trí giả.
Bậc trí giả chân chính có thể “Không vì người mà hoan hỉ, không vì mình mà bi ai”. Dù cho bên ngoài có biến hóa như thế nào đi nữa, cũng không thể để ảnh hưởng đến tâm tính của bản thân.
Bất kể sự việc gì nếu chỉ nói ra mà không đi làm, thì cũng không có gì cải biến thực tế cả. Bậc trí giả làm việc quý ở thực tiễn và kiên trì. Họ không trục lợi, không vì cái trước mắt, từng bước một, đến đích…
Giữ tính thiết thực, không nên theo đuổi những thứ quá xa tầm với, thành tựu không dành cho người viển vông.
Phong thái của bậc trí giả không tự nhiên mà có được mà nó là thành quả của những năm tháng công phu dưỡng rèn. Người xưa dạy: “Ngọc bất trác bất thành khí, nhân bất học bất tri lý”. Chỉ cần bạn đặt tâm sửa đổi bản thân, biết đâu một ngày bạn lại trở thành một viên ngọc sáng thì sao?
Mặc Tử trả lời: “Lời nói quá nhiều thì có gì là tốt đâu? Ví như ếch xanh ở trong hồ nước, cả ngày lẫn đêm đều kêu không ngừng khiến cho chính lưỡi và miệng của nó đều bị khô mà lại còn không có ai để ý đến và yêu thích nó. Nhưng con gà trống thì khác, trời hửng sáng gáy gọi hai, ba tiếng thì mọi người liền thức dậy, còn cảm ơn nó. Bởi vì tiếng gọi của nó là thích hợp hữu ích. Cho nên, nói chuyện thì nên học theo gà trống, đừng nên học theo ếch xanh.”
Nói nhiều, lặp lại, không có gì mới, không có nội hàm, đó không phải là điều mà người nghe mong muốn vậy. Người phương Tây cũng có câu ngạn ngữ: “Thượng đế cho con người một cái miệng, hai cái lỗ tai, chính là muốn con người nghe nhiều hơn và nói ít đi.”
Chữ “Tri” (知) lại bao gồm chữ “Thỉ” (矢) đứng ghép với chữ “Khẩu” (口). Trong đó “Thỉ” có nghĩa là mũi tên, nghĩa rộng là chỉ sự chính trực, ngay thẳng, nghiêm chỉnh. Kết hợp với chữ “Khẩu” (口) để chỉ lời nói ra là không có hối hận, hối tiếc.