Không thể chủ quan "đi tắt, đón đầu"

-----

Sốt ruột là đặc trưng của thời đại này. Người ta muốn thỏa mãn tức thời, “không thể hoãn sự sung sướng” trong rất nhiều chuyện. Khi bạn lưu thông trong tình trạng kẹt xe ở đô thị, bạn thấy khá nhiều người leo lên vỉa hè để vượt lên trên. Chen ngang trong xếp hàng cũng phổ biến. Mẹo mực được ca ngợi. Khôn vặt được tán thành.

So sánh là bản chất của con người. Khía cạnh tích cực của nó là định vị bản thân mình đang ở đâu trong hệ thống thứ bậc xã hội. Nhưng so sánh cũng là nguồn gốc của tính đố kỵ. Kém miếng thật khó chịu. Người khác có, ta không có thật không công bằng. Thành công của người làm chết trong lòng ta một ít. Bạn ở trên đỉnh cao, bạn sẽ ít đố kỵ, bạn đang ở dưới thấp, khả năng bất mãn rất cao. Đó là một thực tế cần thừa nhận.

Sốt ruột cùng sự so sánh dẫn đến lối tư duy đạt mục tiêu nhanh chóng, kiểu đi tắt đón đầu. Sự khát khao nhanh chóng bằng người là một tâm lý bình thường nhưng biện pháp xem ra cần tính toán kỹ lưỡng.

Những lĩnh vực tri thức, khoa học, công nghệ cần có nền tảng, không thể nhanh chóng, vội vàng được. Tri thức là cả một quá trình tích lũy lâu dài. Tích lũy tư bản là điều cần thiết. Tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa đã có những bài học quý giá với sự sụp đổ mô hình XHCN ở Liên Xô và Đông Âu.

Jordan B. Peterson, tác giả “12 Rules for Life” kể một câu chuyện thú vị trong “Essay Writing Guide” như sau:

“Đức Chúa đang đi trên đường vào ngày Sabbath, ngày những người Do Thái tốt lành được nghỉ ngơi. Dưới mương, Ngài nhìn thấy cậu Mục Đồng đang cố gắng cứu một con cừu ra khỏi chiếc hố. Đó là một ngày rất nóng và rõ ràng là nếu phải đứng cả ngày cái nắng của sa mạc thì bầy cừu sẽ không ổn. Mặt khác, hôm nay là ngày Sabbath. Đức Chúa nhìn cậu Mục Đồng và nói: “Này con, nếu con biết những gì mình làm thì con sẽ được ban phước lành, nhưng nếu con không biết thì con sẽ bị nguyền rủa, và là một kẻ phạm luật.” Nói rồi, Ngài tiếp tục bước đi.”

Mỗi ngày nghỉ đều có lý do. Nếu không, làm việc liên tục dẫn đến việc thiếu hiệu quả và kiệt sức. Vậy nên, khi đến lúc nghỉ ngơi thì hãy nghỉ ngơi, và đừng phá luật. Tuy nhiên, cũng không hay nếu để một con cừu chết dưới nắng nóng trong khi bạn có thể cứu được nó. Peterson cho rằng:

“Nếu bạn tôn trọng và ý thức được tầm quan trọng của luật lệ, bạn sẽ nhận ra nó giống như bức tường thành chống lại những sự hỗn loạn của những điều ta chưa biết, và nếu bạn vẫn quyết định phá luật một cách cẩn thận, bởi những đặc thù của hoàn cảnh đòi hỏi điều đó thì xin chúc mừng! Còn nếu bạn chỉ là một kẻ ái kỷ, bất cẩn, thiếu hiểu biết thì hãy coi chừng. Bạn đang liều mạng mà phá luật, dù có nhận ra hay không đi chăng nữa. Luôn có lý do để tồn tại các quy tắc, luật lệ. Bạn chỉ được phép phá luật khi đã thật thành thạo.”

Trong Tiếu ngạo giang hồ, Độc Cô Cầu Bại chỉ xuất hiện qua lời kể của Phong Thanh Dương khi truyền thụ Độc cô cửu kiếm cho Lệnh Hồ Xung. Nguyên lý chung của Độc cô cửu kiếm là "con người là sống, chiêu thức là chết, bất kỳ chiêu thức nào hình thành, thì dù cao thâm đến đâu cũng có sơ hở, muốn đánh bại chỉ cần tấn công vào chỗ sơ hở đó". Người sử dụng kiếm không có chiêu thức sẽ không có sơ hở, phải biết sử dụng kiếm biến hóa, linh hoạt như nước chảy mây bay, tiện thế nào thì dùng thế ấy, không bị ép vào khuôn phép. Triết lý của Độc cô cửu kiếm chính là sự linh hoạt, không ép mình vào những quy tắc cứng nhắc, dựa trên các triết lý của triết học Lão giáo, dạy con người sống linh hoạt theo các quy luật của thiên nhiên.

Mặc dù chúng ta tán dương “vô chiêu” nhưng cần hiểu rằng để đạt đến cảnh giới linh hoạt đó, Độc Cô Cầu Bại, Phong Thanh Dương, Lệnh Hồ Xung cũng phải có một thời gian lâu dài hàng chục năm để làm chủ những thứ cơ bản của kiếm thuật. Họ cũng không thể đi tắt mà thiếu nền tảng. Thiếu kiến thức nền tảng thì làm cách nào có được sự tổng hợp hay linh hoạt? Chẳng qua chỉ là hình thức “đồ thuyết”, nghe người ta nói rồi nói theo mà không tự suy nghĩ cho mình.

Vì vậy, để “Việt Nam vươn lên, bứt phá vươn lên, thay đổi thứ hạng vào nhóm hàng đầu, sánh vai cường quốc năm châu” thì không phải chỉ có “quyết tâm chính trị của lãnh đạo cao nhất”. Lãnh đạo nào chẳng khát khao hay suy tư. Điều quan trọng là bình tĩnh đánh giá hiện trạng chúng ta đang ở đâu, bình tĩnh tiến hành từng bước đi vững chắc, bình tĩnh suy nghĩ thấu đáo rồi mới hành động.

Trước khi có thể dùng “vô chiêu”, hãy tập cách sử dụng nhuần nhuyễn các “hữu chiêu” đã.