Phải chăng những Người Mỹ đầu tiên đã đến qua Cầu đất liền?

Did the First Americans Arrive via Land Bridge?

Phải chăng những Người Mỹ đầu tiên đã đến qua Cầu đất liền?

This Geneticist Says No.

Nhà di truyền học này trả lời là không.

It’s Anthropology 101.

Đó là Nhân chủng học cơ bản.

At the end of the last ice age, around 13,000 years ago, retreating glaciers created an inland corridor connecting Siberia to the Americas.

Vào cuối kỷ băng hà cuối cùng, khoảng 13 ngàn năm trước, các dòng sông băng khi rút dần đã hình thành hành lang đất liền nối Siberia với châu Mỹ.

People from northeast Asia crossed the Bering Strait land bridge and entered a new world.

Cư dân từ Đông Bắc Á vượt qua cây cầu đất liền của Eo biển Bering và bước vào thế giới mới.

From there, these people — often given the name Clovis, after a New Mexico site that was rich with the distinctive stone tools they made — rapidly spread and successfully adapted to the various ecologies they encountered.

Từ đây, họ — thường được gọi là Clovis, đặt theo tên một khu vực ở New Mexico trù phú với những công cụ bằng đá khác biệt được chế tạo — nhanh chóng lan rộng và thích nghi hoàn toàn với đa dạng các hệ sinh thái mà họ bắt gặp.

All Native Americans can trace their ancestry back to these First Peoples.

Mọi người Mỹ Bản địa đều có thể truy nguyên nguồn gốc tổ tiên của mình từ những Người đầu tiên này.

But, according to the University of Kansas anthropological geneticist Jennifer Raff, that’s not quite how it happened.

Tuy nhiên, theo nhà di truyền học và nhân loại học Jennifer Raff ở đại học Kansas, điều đó không hẳn là như vậy.

In her new book, “Origin: A Genetic History of the Americas,”

Trong cuốn sách mới của mình, “Origin: A Genetic History of the Americas”  (“Khởi nguồn: Lịch sử di truyền của châu Mỹ”),

Raff beautifully integrates new data from different sciences (archaeology, genetics, linguistics) and different ways of knowing, including Indigenous oral traditions, in a masterly retelling of the story of how, and when, people reached the Americas.

Raff kết hợp thành thạo dữ liệu mới từ nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau (khảo cổ học, di truyền học, ngôn ngữ học) với nhiều nguồn tin khác nhau, bao gồm văn hóa truyền miệng của người Bản địa, để khéo léo kể lại câu chuyện về cách thức và thời điểm con người đặt chân đến châu Mỹ.

While admittedly not an archaeologist herself, Raff skillfully reveals how well-dated archaeological sites, including recently announced 22,000-year-old human footprints from White Sands, N.M., are at odds with the Clovis first hypothesis.

Trong khi thừa nhận bản thân không phải là nhà khảo cổ học, Raff điệu nghệ chứng minh các khu di tích khảo cổ có niên đại lâu đời như thế nào, bao gồm dấu chân người 22 ngàn năm tuổi được công bố gần đây tại White Sands, New Mexico, trái ngược với giả thuyết đầu tiên về bộ tộc Clovis.

She builds a persuasive case with both archaeological and genetic evidence that the path to the Americas was coastal (the Kelp Highway hypothesis) rather than inland, and that Beringia was not a bridge but a homeland — twice the size of Texas — inhabited for millenniums by the ancestors of the First Peoples of the Americas.

Cô đưa ra trường hợp đầy thuyết phục gồm bằng chứng khảo cổ học và di truyền học, cho thấy con đường đến châu Mỹ là qua đường ven biển (giả thuyết đường cao tốc Kelp) thay vì đất liền, và Beringia không phải là một cây cầu mà là quê hương —  với diện tích gấp đôi Texas — nơi tổ tiên của Người châu Mỹ đầu tiên sinh sống trong hàng thiên niên kỷ.

Throughout, Raff effectively models how science is done, how hypotheses are tested, and how new data are used to refute old ideas and generate new ones.

Xuyên suốt cuốn sách, Raff thành công định hình cách khoa học được thực hiện, cách các giả thuyết được thử nghiệm và cách sử dụng dữ liệu mới để bác bỏ những quan niệm cũ và tạo ra những cái mới.

As a paleoanthropologist who works on fossils of ancient human ancestors living millions of years ago, I’ve never fully grasped why my colleagues who study the peopling of the Americas so fervently argue over a few thousand years.

Là nhà cổ nhân loại học nghiên cứu về hóa thạch của tổ tiên loài người cổ đại sống cách đây hàng triệu năm, tôi chưa bao giờ hiểu được vì sao các đồng nghiệp của tôi, những người nghiên cứu về sự sinh sôi của con người ở châu Mỹ lại tranh luận kịch liệt đến hàng vài ngàn năm.

But Raff helps the reader understand why those several thousand years matter in terms of identifying source populations for the First Peoples of the Americas, the route they took (coastal versus inland) and the ecological challenges they faced.

Nhưng Raff giúp người đọc hiểu vì sao vài ngàn năm đó quan trọng về mặt xác định các quần thể gốc của những Người đầu tiên ở châu Mỹ, con đường họ đi (ven biển so với đất liền) và những thách thức về mặt sinh thái mà họ phải đối mặt.

An informed and enthusiastic guide throughout, Raff takes the reader from underground caverns in Belize to a clean lab at the University of Kansas where ancient DNA is tediously teased from old bones.

Là người hướng dẫn nhiệt tình và đầy đủ thông tin xuyên suốt, Raff đưa người đọc từ các hang động ngầm ở Belize đến phòng thí nghiệm sạch đẹp tại đại học Kansas, nơi ADN lâu đời được lấy ra vô cùng cẩn thận từ những bộ xương cổ đại.

She explains difficult to understand concepts — geoarchaeology, coalescence times, biodistance — with well-placed sidebars.

Cô giải thích những khái niệm phức tạp — địa chất khảo cổ học, thời gian đồng dạng, khoảng cách sinh học — bằng các cột văn bản được sắp xếp hợp lý.

The book is richly referenced, and informative footnotes and endnotes give readers an opportunity to take a deeper dive if they wish.

Cuốn sách được tham khảo từ nhiều nguồn phong phú, các cước chú và chú thích cuối trang cung cấp cho người đọc cơ hội tìm hiểu sâu hơn nếu họ muốn.

Our job as anthropologists is to breathe life into the past, to retell the stories of our ancestors and extinct relatives.

Công việc của chúng tôi với tư cách là nhà nhân chủng học là truyền sự sống vào quá khứ, kể lại những câu chuyện về tổ tiên và những người họ hàng tuyệt chủng của chúng ta.

We do not work with lifeless old bones or inert molecules but with the precious, fragmentary remains of once living, breathing, thinking individuals who laughed, cried, lived and died.

Chúng tôi không nghiên cứu trên những bộ xương cổ vô tri vô giác hay những phân tử khí trơ, mà với những mảnh vụn quý giá của những cá nhân từng tồn tại, từng thở, từng nghĩ, những người đã cười, đã khóc, đã sống và đã chết.

As Raff explains, “We have promised to treat the small scraps of bone and teeth with respect and mindfulness that they are cherished ancestors, not ‘specimens.’”

Raff giải thích, “Chúng tôi hứa đối đãi với những mảnh xương và răng bằng sự tôn trọng và tâm niệm rằng chúng là tổ tiên trân quý, không phải ‘mẫu vật’.”

Sprinkled through “Origin” are lovely vignettes of life thousands of years ago.

Điểm xuyết “Origin” là những đoản văn đáng yêu về cuộc sống hàng ngàn năm trước.

Raff playfully imagines how the Yana River boys lost their deciduous teeth in a Siberian river 31,000 years ago.

Raff hài hước tưởng tượng ra cách các cậu bé vùng sông Yana rụng răng sữa trên một con sông của người Siberia cách đây 31 ngàn năm.

She poignantly fills a page with the sorrow a family must have felt as they placed the limp body of their 2-year-old boy into the earth in south-central Nevada 12,600 years ago.

Cô lấp đầy trang viết một cách sâu sắc bằng nỗi đau mà chắc hẳn một gia đình phải cảm thấy khi họ chôn thi thể mềm nhũn của cậu bé hai tuổi xuống dưới lòng đất vùng trung nam Nevada vào 12.600 năm trước.

Through a combination of rigorous science and a universal humanity, Raff gives ancient people a voice.

Với sự kết hợp giữa tính khoa học chặt chẽ và tính nhân văn phổ quát, Raff mang đến tiếng nói cho người cổ đại.

The first few chapters of “Origin” detail the long history of archaeology in the Americas.

Vài chương đầu của “Origin”  trình bày chi tiết lịch sử lâu đời của khảo cổ học ở châu Mỹ.

Here, we meet the usual characters — Thomas Jefferson, Ales Hrdlicka, Franz Boas — but also folks who were new to me.

Tại đây, chúng ta gặp gỡ những nhân vật quen thuộc — Thomas Jefferson, Ales Hrdlicka, Franz Boas — đồng thời cũng có những người mới đối với tôi.

People like José de Acosta, a Jesuit priest who long ago predicted that the Indigenous peoples of the Americas were related to northeast Asian populations.

Những người như José de Acosta, một linh mục Dòng Tên, người từ lâu tiên đoán rằng các dân tộc Bản địa châu Mỹ có liên quan đến quần thể người Đông Bắc Á.

And George McJunkin, a formerly enslaved man who made one of the most important archaeological discoveries of the 20th century at Folsom, N.M.

Và George McJunkin, người từng bị bắt làm nô lệ, thực hiện một trong những khám phá khảo cổ quan trọng nhất của thế kỷ 20 tại Folsom, New Mexico.

Throughout “Origin,” Raff takes on pseudoscientific nonsense rooted in bigotry and colonial thinking.

Xuyên suốt “Origin”, Raff phản đối những điều nhảm nhí, giả khoa học bắt nguồn từ quan điểm cố chấp và tư duy kiểu thuộc địa.

She eviscerates claims of “lost civilizations” founded on the racist assumption that Indigenous people weren’t sophisticated enough to construct large, animal-shaped or pyramidal mounds and therefore couldn’t have been the first people on the continent.

Cô bác bỏ tuyên bố về “những nền văn minh mất tích” dựa trên giả định phân biệt chủng tộc rằng người Bản địa không đủ tinh vi để xây dựng những gò đất lớn, hình động vật hay hình kim tự tháp và do đó không thể là những người đầu tiên trên lục địa này.

She convincingly disposes of the Solutrean hypothesis of ancient Europeans in the Americas with logic and evidence.

Cô bác bỏ giả thuyết Solutrean về người châu Âu cổ đại ở châu Mỹ một cách thuyết phục bằng logic và chứng cứ.

It puzzles her (and me) that people interested in this topic watch ill-informed “documentaries” on the History Channel when “the true histories, evident in genetics, oral traditions and archaeology, are exciting enough.”

Điều gây khó hiểu cho cô ấy (và tôi) là những người quan tâm đến đề tài này lại xem “phim tài liệu” nghèo thông tin trên Kênh History trong khi “lịch sử đúng đắn, rõ rành rành từ di truyền học, văn hóa truyền miệng và khảo cổ học đã đủ thú vị rồi”.

Given the fast and furious pace of discovery in this field, Raff is clear that not everyone will agree with her interpretations of the data.

Với tốc độ khám phá chóng vánh trong lĩnh vực này, Raff nhận thức được rằng không phải ai cũng đồng tình với cách cô diễn giải dữ liệu.

“All scientists must hold themselves open to the possibility that we could be wrong, and it may very well be that in five, 10 or 20 years, this book will be as out of date as any other,” she writes.

“Tất cả các nhà khoa học cần cởi mở trước khả năng chúng ta có thể nhầm lẫn, và rất có thể trong 5, 10 hoặc 20 năm nữa, cuốn sách này sẽ lỗi thời như mọi cuốn khác,” cô viết.

“That possibility is what makes working in this field so rewarding.”

“Khả năng đó khiến cho việc hoạt động trong lĩnh vực này là vô cùng đáng làm.”

That, she explains, is how science is done.

Đó, theo cô, chính là cách khoa học được thực hiện.

While science is the most objective way of understanding the natural world that humans have ever devised, it is still done by an emotional, subjective primate — us.

Tuy khoa học là phương tiện khách quan nhất để lĩnh hội về thế giới tự nhiên mà con người từng khám phá, nhưng nó được thực hiện bởi một loài linh trưởng chủ quan, cảm tính — chúng ta.

Raff celebrates science, but also calls attention to the many ways science has harmed Indigenous communities.

Raff tôn vinh khoa học, đồng thời nhấn mạnh đến nhiều khía cạnh mà khoa học làm ảnh hưởng tới các cộng đồng người Bản địa.

“Origin” details mistrust between some Native communities and helicopter scientists who have swooped into their lands and exploited them for their DNA without inviting input and participation from all stakeholders.

“Origin” trình bày chi tiết những nghi ngờ giữa một số cộng đồng Thổ dân và các nhà khoa học ‘trực thăng’ đã sà vào vùng đất của họ, khai thác chúng để lấy ADN của họ mà không chia sẻ dữ liệu, không mời các bên liên quan tham gia.

The hashtag #decolonizescience looks good on Twitter and the concept sounds good in grants, but it rings hollow unless it is put into practice.

Hashtag #decolonizescience (khoa học phi thực dân) chỉ hích hợp trên Twitter và khái niệm này có vẻ tốt cho các khoản tài trợ, nhưng nghe chừng là vô nghĩa trừ khi được đưa vào thực tế.

Raff provides a road map for how to do this and convincingly argues why this must be the future of our science.

Raff vạch ra lộ trình cách thức thực hiện điều này và lập luận thuyết phục vì sao đây phải là tương lai của khoa học chúng ta.

In fact, “Origin” opens with the discovery of 10,000-year-old human bones from Shuká Káa Cave, Alaska, and details the constructive partnerships, built on transparency and trust, that emerged between scientists, Indigenous communities and federal agencies.

Thực tế thì, “Origin” bắt đầu bằng phát hiện những bộ xương người mười ngàn năm tuổi từ Hang Shuká Káa, Alaska và trình bày chi tiết các mối quan hệ hợp tác mang tính xây dựng, dựa trên sự minh bạch và tín nhiệm, nảy nở giữa các nhà khoa học, cộng đồng người Bản địa và các cơ quan liên bang.

My only quibble with this outstanding book is that we don’t learn who Raff herself is and how she personally has contributed to this work through her scholarship until halfway through “Origin.”

Vấn đề duy nhất của tôi đối với cuốn sách tuyệt vời này là chúng ta không tìm hiểu bản thân Raff là ai và cá nhân cô đóng góp như thế nào cho công việc này bằng sự uyên bác của mình cho đến khi đọc được nửa chừng cuốn “Origin”.

At the end of the book, she describes herself as “one obscure researcher from a small lab.”

Ở cuối cuốn sách, cô tự miêu tả mình là “nhà nghiên cứu vô danh đến từ một phòng thí nghiệm nhỏ bé”.

To be sure, there are much bigger labs than hers, but I think she’s being too modest.

Chắc chắn, có nhiều phòng thí nghiệm lớn hơn của cô rất nhiều, nhưng tôi nghĩ cô quá khiêm tốn mà thôi.

Jennifer Raff is a well-published scholar and accomplished scientific communicator who has contributed important insights into the genetic history and movement patterns of Indigenous Americans.

Jennifer Raff là học giả văn hay chữ tốt và là nhà truyền thông khoa học xuất sắc, người đóng góp những hiểu biết quan trọng về lịch sử di truyền và các hình thái di chuyển của người Mỹ bản địa.

She is at the forefront of a culture change in our science.

Cô là người đi đầu trong việc thay đổi văn hóa trong khoa học của chúng ta.

And now she has written the book anyone interested in the peopling of the Americas must read.

Và giờ đây cô viết nên cuốn sách bất kỳ ai quan tâm đến sự sinh sôi của con người ở châu Mỹ đều phải đọc.