Phẩm giá của việc làm

shared from fb Dong Chinh Kien,

bài quý 3/2020. Biden cuối cùng đã thắng cử.

-----

Ngày 15/09 tới đây triết gia chính trị Michael Sandel của ĐH Harvard sẽ xuất bản cuốn sách giàu tính chiến đấu chống bọn trí thức tạch tạch xè và ủng hộ lao nông. Một phần cuốn sách được trích dẫn trên New York Times: "Disdain for the Less Educated Is the Last Acceptable Prejudice" và trên Atlantic "What Liberals Get Wrong About Work" link có bên trang nhà Trần Hữu Dũng.

Bạn có thể sẽ ngạc nhiên khi thấy Sandel cố gắng tìm kiếm cho các công việc thấp kém không đòi hỏi bằng cấp những phẩm giá riêng thay vì chỉ nhìn vào số lương được trả. Việc làm vừa là vấn đề kinh tế, vừa là vấn đề văn hóa. Đây là cách tư duy khá lạ lẫm với kinh tế học (từng là) dòng chủ lưu về việc làm: Chúng ta tồn tại trong xã hội không phải trước hết và trên hết như một người tiêu dùng, cái mà Alfred Marshall thậm chí thần thánh hóa thành "quyền tối thượng của người tiêu dùng" mà anh em kinh tế gia hay dạy sinh viên là tối đa hóa "phần diện tích trên đường giá dưới đường cầu". Không, quan điểm cộng đồng nhìn phúc lợi xã hội không chỉ từ khía cạnh phúc lợi tiêu dùng như vậy. Chúng ta tồn tại trong cộng đồng một phần quan trọng với tư cách là người sản xuất. Chính ở tư cách người sản xuất chúng ta mới phát triển hay thể hiện những năng lực bản thân để cung cấp hàng hóa, dịch vụ nhằm thỏa mãn nhu cầu của những thành viên khác trong cộng đồng, từ đó dành được sự thừa nhận và tôn trọng của xã hội. Những giá trị đóng góp của chúng ta do đó không thể đo lường bằng tiền lương ta nhận được như tiếp cận kinh tế học tân cổ điển kiểu John B. Clark: Lao động nhận được những gì mình xứng đáng. Thay vào đó, nó phụ thuộc vào tầm quan trọng về mặt đạo đức và cộng đồng trong mục đích cuối cùng ta gắng sức phục vụ. Phảng phất trong Sandel ý tưởng Chị lao công như sắt, như đồng/ Chị lao công/ đêm đông quét rác của Tố Hữu, rằng lao động là vinh quang.

Cái gì chứng minh điều này? Dịch Covid-19 đang hoành hành! Những người anh hùng thực sự trong dịch bệnh này bên cạnh đội ngũ y bác sĩ chính là những người đang được trả lương rẻ mạt: Người bán hàng tạp hóa.

Vũ khí lợi hại của ứng viên Biden là gì? Sandel trả lời: Việc Không có bằng cấp xịn! Đó là điều giúp ông kết nối và tranh thủ được số đông quần chúng lao nông. Vào năm 2016, 2/3 số cử tri da trắng không có bằng cấp đã bầu cho Trump, trong khi 70% số cử tri có bằng cấp cao bầu cho Hillary Clinton. Bằng cấp xịn không phải, và có thể là bất lợi trên chính trường trong bối cảnh này. Có khoảng 2/3 số người Mỹ không được đào tạo đại học trong chương trình 4 năm. Chiến thắng của Trump năm 2016 là gì nếu không phải là lời khước từ của lao nông đối với văn hóa tinh hoa đầy trịch thượng của nền chính trị Mỹ, như cách nói của ta là từ chối văn hóa tạch tạch xè: Đa số cần lao đã bỏ phiếu cho Trump, một điều gây sốc đối với tất cả các chuyên gia phân tích chính trị theo dòng chủ lưu.

Ơ, không phải lãnh đạo chính phủ nếu là những người bằng cấp tốt thì sẽ là điều đáng hoan nghênh hay sao? Sandel trả lời rằng không hẳn thế. Chắc chắn chúng ta cần đến những bác sĩ được đào tạo tốt để tiến hành phẫu thuật nhưng chẳng có gì đảm bảo các lãnh đạo có bằng cấp xịn sẽ giúp hoạch định nên các chính sách công căn cơ, hiệu quả. Quản trị công tốt đòi hỏi không chỉ các năng lực kỹ trị mà đòi hỏi nhiều phẩm chất cộng đồng của người lãnh đạo để có thể xác lập đâu là nền tảng lợi ích chung của toàn xã hội cũng như đòi hỏi khả năng hòa mình vào đời sống của mọi tầng lớp trong xã hội. Nào, bạn đã thấy những gì Nam Cao viết trong Đôi mắt năm 1948 chưa: Phải đi sâu vào quần chúng để học họ, và dạy họ, đồng thời tìm cảm hứng mới cho văn nghệ.

Đừng lấn cấn với việc trang bị bằng cấp để đua tài quyết đấu, thay vào đó hãy tập trung vào việc nâng cao đời sống, địa vị của những người cần lao ít học đang đóng góp quan trọng cho xã hội của chúng ta thông qua công việc họ đang cày cuốc, gia đình họ đang chăm bẵm và cộng đồng họ đang phục vụ. Điều này có nghĩa là phải chú tâm vào đề cao phẩm giá của công việc, đưa phẩm giá của công việc thay vì tiền lương vào trung tâm các chương trình nghị sự chính trị.

Hệ quả của những thảo luận này: Chúng ta sẽ phải mở rộng thảo luận triết học về công lý ra khỏi công lý trong phân phối sang công lý trong đóng góp. Thật là kỳ lạ, Adam Smith đã chạm đến tất cả những vấn đề này từ năm 1776 nhưng chúng ta chẳng mấy ai thực sự đọc Adam Smith từ phương diện tái hiện lịch sử, thay vào đó ta đọc Adam Smith từ phương diện tái hiện duy lý: Lấy những ý tưởng phù hợp với mô hình sẵn có của chúng ta để luận giải. Thế nên bảo sao ta đều ít nhiều thuộc về "dòng chủ lưu".

Ai cũng chọn việc nhẹ nhàng

Gian khổ sẽ dành phần ai?...

Xin hát về bạn bè tôi

Những người sống vì mọi người

Ngày đêm canh giữ đất trời...

P/S: Anh em cũng cần lưu ý không nên đánh đồng phẩm giá với việc làm. Vì có những thằng giáo già mà mất nết.

Bài trước: Phẩm giá của việc làm