Hệ quả lâu dài của những cuộc chiến tranh kéo dài triền miên

Taking the Long View on Some Very Long Wars

Hệ quả lâu dài của những cuộc chiến tranh kéo dài triền miên

Historians rethink North America before colonization, American racial divisions over two centuries and a Persian Empire under steady duress.

Các nhà sử học đang xem xét lại Bắc Mỹ trước thời thuộc địa hóa, sự phân chia chủng tộc của Mỹ trong hơn hai thế kỷ, và Đế chế Ba Tư dưới ách áp bức liên tục.

Some wars grind on for centuries, making it difficult to conceive of them as a single conflict, but imaginative historians can help us gain that very long view.

Một số cuộc chiến tranh kéo dài hàng thế kỷ, khiến chúng ta khó hình dung về những cuộc chiến ấy là xung đột riêng biệt, nhưng các nhà sử học thông thái có thể giúp chúng ta có được tầm nhìn như vậy.

In INDIGENOUS CONTINENT: The Epic Contest for North America (Liveright, 592 pp., $40), Pekka Hämäläinen asserts that the war for control of the continent was “one of the longest conflicts in history,” lasting some four centuries.

Trong cuốn INDIGENOUS CONTINENT: The Epic Contest for North America (Lục địa bản xứ, cuộc chiến hào hùng vùng Bắc Mỹ) (Liveright, 592 tr., $40), tác giả Pekka Hämäläinen khẳng định cuộc chiến tranh giành quyền kiểm soát lục địa là “một trong những cuộc xung đột dài nhất trong lịch sử,” kéo dài khoảng bốn thế kỷ.

Hämäläinen, a prizewinning historian at Oxford University, recasts the history of North America from a Native American, or Indian, perspective.

Tác giả Hämäläinen, nhà sử học đoạt giải thuộc Đại học Oxford, viết lại lịch sử Bắc Mỹ từ quan điểm của người Mỹ bản địa, hay người da đỏ.

(He uses those two terms interchangeably.)

(Tác giả sử dụng hai thuật ngữ trên theo cùng nghĩa.)

In the process, he has produced the single best book I have ever read on Native American history, as well as one of the most innovative narratives about the continent.

Trong quá trình đó, tác giả cho ra đời cuốn sách hay nhất tôi từng đọc về lịch sử người Mỹ bản địa, và cũng là cách dẫn chuyện sáng tạo nhất về lục địa này.

One of his running themes is how limited the Europeans were in their range of action.

Một trong những chủ đề xuyên suốt của tác giả là mức độ hạn chế trong phạm vi hành động của người châu Âu.

Essentially, for most of the time, the English, French and Spanish did nothing without approval from one or another Native American tribe or confederation.

Về cơ bản, phần lớn thời gian, người Anh, Pháp và Tây Ban Nha không làm gì nếu không có sự chấp thuận của bộ lạc này hay bộ lạc khác hoặc của liên minh bộ lạc bản địa.

The Iroquois, who were the dominant economic, military and diplomatic power in the Northeast in the late 17th century, once had a tribal representative respond to a French official’s threat of war with the dismissive comment, “Let us see whether his arms be long enough to remove the scalps from our heads.”

Người Iroquois, vượt trội hơn về kinh tế, quân sự và ngoại giao thống trị ở Đông Bắc cuối thế kỷ 17, từng có đại diện bộ lạc đáp lại lời đe dọa chiến tranh của quan chức Pháp bằng lời bình luận khinh khỉnh, “Để xem liệu cánh tay hắn ta có đủ dài để lột da đầu chúng ta không.”

Westward expansion, the author says, was led not by European colonists but by the Sioux, who perceived the huge advantage in migrating with the horse, an animal new to the Western Hemisphere, into the grasslands of the Great Plains.

Tác giả cho biết, việc mở rộng về phía tây không phải do thực dân châu Âu dẫn đầu mà do người Sioux khởi xướng, họ nhận thấy lợi thế to lớn trong việc di cư cùng ngựa, vốn là loài động vật mới du nhập đến Tây bán cầu, sang vùng đồng cỏ Đại bình nguyên Bắc Mỹ.

There, armed with muskets and gunpowder given to them by the French as tribute, they became the second Native American superpower, dominating the Upper Mississippi Valley.

Ở đó, được trang bị súng hỏa mai và thuốc súng do người Pháp cống nạp, họ trở thành siêu cường thứ hai của người Mỹ bản địa, thống trị Thung lũng Thượng Mississippi.

In the Southwest, the Comanches used the same combination of the gun and the horse to rise to a dominant regional position.

Ở phía Tây Nam, Comanches cũng sử dụng kết hợp súng và ngựa để vươn lên vị trí thống trị trong khu vực.

Soon all of their buffalo hunters were mounted, enabling them to reap a bonanza of protein that fueled the rapid expansion of the tribe.

Chẳng mấy chốc, tất cả thợ săn trâu của họ đều cưỡi ngựa, cho phép họ thu được lượng protein dồi dào, thúc đẩy bộ lạc mở rộng nhanh chóng.

By the 1840s, Hämäläinen notes, Comanches may have grown to become 10 percent of the total Native American population on the continent.They found the Spanish useful and made them their “junior allies,” he writes.

Đến những năm 1840, Comanches có thể đã phát triển trở thành 10% tổng dân số người Mỹ bản địa trên lục địa. Họ thấy người Tây Ban Nha hữu ích và coi họ là "đồng minh cấp dưới" của mình.

While the Indians succeeded for centuries in maintaining control of the continent, Hämäläinen writes, they began to lose conclusively in the mid-19th century, when the United States turned to “a genocidal regime” to deal with them.

Hämäläinen chỉ ra trong khi người da đỏ thành công trong nhiều thế kỷ duy trì quyền kiểm soát lục địa, họ bắt đầu thất bại thảm hại từ giữa thế kỷ 19, khi Mỹ chuyển sang “chế độ diệt chủng” để đối phó với họ.

California was founded, he adds, on “murderous American aggression.”

California được thành lập dựa trên “cuộc xâm lược giết chóc của người Mỹ”.

When the Gold Rush began in 1848, there were about 150,000 California Indians.

Khi Cơn sốt vàng bắt đầu năm 1848, có khoảng 150.000 người da đỏ ở California.

By 1860, there were just 35,000 remaining.

Đến năm 1860, chỉ còn lại 35.000 người.

Meanwhile, on the Great Plains, the railroad and the rifle enabled white Americans to wipe out the buffalo herds that had sustained the big tribes there.

Trong khi đó, ở Đại bình nguyên Bắc Mỹ, đường sắt và súng trường cho phép người Mỹ da trắng quét sạch đàn trâu nuôi sống các bộ lạc lớn ở đó.

In the great sweep of history, he concludes, the Native tribes controlled the continent for millenniums.

Trong suốt chặng dài lịch sử, các bộ lạc bản xứ đã kiểm soát lục địa trong nhiều thiên niên kỷ.

By contrast, “it was only 130 years ago, a brief span when compared to the long precontact history of Indigenous America, that the United States could claim to have subjugated a critical mass of Native Americans,” he writes.

Ngược lại, “chỉ 130 năm trước, khoảng thời gian ngắn khi so sánh với lịch sử lâu dài trước khi tiếp xúc với người châu Âu của người Mỹ bản địa, mà nước Mỹ đã có thể tuyên bố khuất phục được lượng lớn người Mỹ bản địa,” 

“On an Indigenous time scale, the United States is a mere speck.”

“Trên thang đo thời gian của người bản địa, nước Mỹ chỉ là một đốm nhỏ.”

As the war against Indigenous America was winding down, the American Civil War began.

Khi cuộc chiến chống lại người Mỹ bản địa đang kết thúc, Nội chiến Mỹ bắt đầu.

According to a new volume by Jeremi Suri, a historian at the University of Texas at Austin, that conflict never really has ended.

Theo cuốn sách mới của Jeremi Suri, nhà sử học thuộc Đại học Texas ở Austin, cuộc xung đột đó chưa bao giờ thực sự kết thúc.

In CIVIL WAR BY OTHER MEANS:

Trong cuốn CIVIL WAR BY OTHER MEANS:

America’s Long and Unfinished Fight for Democracy (PublicAffairs, 320 pp., $30), Suri argues that we have had a national confrontation, often vicious, for more than 150 years about whether America will become a true multiracial democracy.

America's Long and Unfinished Fight for Democracy (Nội chiến theo cách khác: Cuộc chiến dài chưa hồi kết của nước Mỹ vì dân chủ) (PublicAffairs, 320 tr., $30), tác giả Suri cho thấy chúng ta có một cuộc đối đầu quốc gia, thường rất ác liệt, trong hơn 150 năm về việc liệu nước Mỹ có trở thành một nền dân chủ đa chủng tộc thực sự hay không.

Suri offers a persuasive dose of pessimism in assessing the United States today.

Tác giả Suri đưa ra góc nhìn bi quan vừa đủ thuyết phục khi đánh giá nước Mỹ ngày nay.

As he describes it, our current situation resembles the post-Civil War era, when, he writes, “the country became more multiracial and more white supremacist at the same time.”

Theo tác giả miêu tả, tình hình hiện tại giống với thời kỳ hậu Nội chiến, khi ông viết “đất nước trở nên đa chủng tộc hơn và đồng thời cũng da trắng thượng đẳng hơn.”

He detects the venomous spirit of the Confederacy living on in contemporary politics.

Tác giả phát hiện ra tinh thần độc ác của Liên minh miền Nam đang tồn tại trong nền chính trị đương đại.

Moreover, he warns, elections are no panacea, noting that “the 1876 election proved that voting does not heal deep political divisions; it hardens them and often adds to the violence.”

Hơn nữa, tác giả cảnh báo, các cuộc bầu cử không phải là thuốc trị bách bệnh, ông chỉ ra rằng “cuộc bầu cử năm 1876 đã chứng minh việc bỏ phiếu không hàn gắn được sự chia rẽ chính trị sâu sắc; mà càng tăng cường chia rẽ hơn và thường làm gia tăng bạo lực.”

So too did our most recent presidential election result in a mob attack on the Capitol in which the Confederate flag was displayed.

Cuộc bầu cử tổng thống gần đây nhất của nước Mỹ cũng dẫn đến một cuộc tấn công của đám đông vào Điện Capitol nơi lá cờ Liên minh được giương cao.

A study of the Persian Empire in late antiquity may seem to have little to do with these two works of American history.

Nghiên cứu về Đế quốc Ba Tư vào cuối thời cổ đại dường như không liên quan nhiều đến hai tác phẩm lịch sử nước Mỹ này.

Yet in reading Michael J. Decker’s THE SASANIAN EMPIRE AT WAR: Persia, Rome, and the Rise of Islam, 224-651 (Westholme, 304 pp., $35), I was surprised to see so many place names that I had come to know from covering the recent American war in Iraq.

Tuy nhiên, khi đọc cuốn sách của tác giả Michael J. Decker THE SASANIAN EMPIRE AT WAR: Persia, Rome, and the Rise of Islam (Đế quốc Sasan trong chiến tranh: Ba tư, La Mã, và sự trỗi dậy của đạo Hồi), 224-651 (Westholme, 304 tr., $35), tôi rất ngạc nhiên khi thấy nhiều địa danh tôi được biết khi đưa tin về cuộc chiến tranh gần đây của Mỹ ở Iraq.

Essentially the Sasanians rose by fighting the Roman Empire along the Tigris and Euphrates Rivers in Mesopotamia.

Về cơ bản, người Sasan trỗi dậy chiến đấu với Đế chế La Mã dọc theo sông Tigris và Euphrates ở vùng Lưỡng Hà.

The Persians besieged the Roman garrison in what is now Tikrit, best known nowadays as Saddam Hussein’s hometown.

Người Ba Tư bao vây đơn vị đồn trú của La Mã ở nơi ngày nay là Tikrit, hiện được biết đến nhiều nhất là quê hương của Saddam Hussein.

In A.D. 363, the Roman emperor Julian the Apostate defeated a Persian force just outside today’s Falluja, where the Americans fought two long, hard battles in 2004.

Năm 363, hoàng đế La Mã Julian Apostate đánh bại quân Ba Tư ngay bên ngoài Falluja ngày nay, nơi người Mỹ chiến đấu hai trận chiến dài cam go năm 2004.

He was mortally wounded in a subsequent battle near today’s Samarra, a city between Mosul and Baghdad.

Ông bị trọng thương trong trận chiến sau đó gần Samarra ngày nay, là thành phố nằm giữa Mosul và Baghdad.

When I accompanied a U.S. Army patrol on the bank of the Diyala River northeast of Baghdad, I was unaware that the Eastern Roman emperor Heraclius had marched his own army there in 628.

Khi tôi đi cùng đội tuần tra của quân đội Mỹ bên bờ sông Diyala phía đông bắc Baghdad, tôi không biết rằng hoàng đế Đông La Mã Heraclius từng hành quân đến nơi đó năm 628.

In the estimation of Decker, a historian at the University of South Florida, the Sasanians excelled at balancing strategic threats from the west (the declining Roman Empire) and the east (the rise of the Huns and then the Turks).

Theo đánh giá của Decker, nhà sử học thuộc Đại học Nam Florida, người Sassan rất xuất sắc trong việc cân bằng các mối đe dọa chiến lược từ phía tây (Đế chế La Mã đang suy tàn) và phía đông (sự trỗi dậy của người Hung Nô và sau đó là người Thổ Nhĩ Kỳ).

Ultimately what brought them down was an unexpected new foe from the south — Arabic warriors riding under the banner of Islam in the 630s and 640s.

Cuối cùng, thứ hạ gục họ là kẻ thù mới bất ngờ đến từ phía nam — những chiến binh Ả rập dưới ngọn cờ Hồi giáo giai đoạn những năm 630 và 640.

I put the book down wondering what unforeseen threat might bring down the United States.

Tôi đặt cuốn sách xuống và tự hỏi mối đe dọa không lường trước nào có thể sẽ hạ bệ nước Mỹ.