Ngay cả Michael Lewis cũng chẳng thể biến Sam Bankman-Fried thành người hùng được

biên dịch: Takya Đỗ,

Cuốn sách mới của Lewis “Going Infinite” (“Đồng tiền vô tận”) về vị tỷ phú tiền mã hõa ô danh, không tuân theo công thức luôn thu phục lòng người của tác giả là những câu chuyện hào hứng và thiên tài không ai biết đến.

Đọc “Going Infinite”, cuốn sách mới có vẻ khác lạ của Michael Lewis về doanh nhân tiền mã hóa ô danh Sam Bankman-Fried, bạn sẽ mau chóng nhận ra Lewis cảm thấy bối rối khác thường bởi tư liệu. Một trong những niềm vui đích xác mà một cuốn sách của Michael Lewis đem đến cho chúng ta là kỹ năng kể chuyện rất ấn tượng, sự nhấn nhả hài hước đúng lúc cùng sự tự tin lôi cuốn của ông. Ông chắc chắn sẽ mang đến cho bạn một người hùng không ai biết đến để ca ngợi: một công chức tận tụy, một vị tổng quản lý đội bóng chày nổi loạn, một nhà đầu tư đi ngược xu thế không để bị lừa bịp bởi sự thổi phồng. Thậm chí cả cuốn sách đầu tay của Lewis là “Liar's Poker” (“Bài bạc bịp”) kể về các kiểu chiêu trò tệ hại ở Phố Wall, cũng có bố cục xoay quanh chàng trai trẻ Michael Lewis, người giã từ “trò cờ bạc phi lý” của làng tài chính để đến với ánh hào quang của làng báo chí và địa vị tác giả có sách bán chạy nhất.

Bankman-Fried được trông đợi là một người hùng khác trong mạch viết này – hoặc chí ít cũng là điều Lewis ám chỉ tại những trang đầu của cuốn sách “Going Infinite”, khi ông kể lại việc một người bạn sắp chốt được thỏa thuận với Bankman-Fried nhờ Lewis điều nghiên anh ta. Sau cuộc gặp đầu tiên với Bankman-Fried cuối năm 2021, Lewis nói rằng ông “bị thuyết phục hoàn toàn”. Ông gọi điện cho bạn: “Làm tới đi! Cứ trao đổi cổ phần với Sam Bankman-Fried đi! Hãy làm bất kỳ điều gì cậu ấy muốn! Đâu có gì sai sót được?"

Những dấu chấm than tràn ngập trong câu trần thuật trên là dấu hiệu cho thấy Lewis ít nhất cũng có phần nhận thức được sự lạc quan đó có vẻ ngớ ngẩn đến mức nào khi hồi tưởng lại – đặc biệt là lúc này khi việc lựa chọn bồi thẩm đoàn cho phiên tòa xét xử Bankman-Fried về các cáo buộc gian lận dự kiến bắt đầu thứ Ba vừa rồi, cũng là ngày xuất bản cuốn sách. Song “Going Infinite” vẫn ẩn chứa dấu vết bóng ma của khuôn mẫu anh hùng không ai biết đến trước đây, một khuôn mẫu lẽ phải bị đập bể từ tháng 11 năm ngoái, khi đế chế tiền mã hóa của Bankman-Fried bất ngờ sụp đổ tan tành. Lewis, người đi lại như con thoi từ Bahamas nơi Bankman-Fried thường trực, ở vào địa vị gần gũi với anh ta trong những tháng trước khi xảy ra thảm họa – từ địa vị đó dường như ông chẳng thể nhìn thấy được gì. “Đến tận những ngày cuối tháng 10 năm 2022,” ông viết, “có lẽ ta đã sục sạo khắp những túp lều trong rừng cho đến khi mệt đứt hơi mà không hề có chút linh cảm nào rằng có điều gì đó không ổn.”

“Không hề có chút linh cảm nào” ư? Tháng 4 năm ngoái Bankman-Fried có cuộc phỏng vấn khét tiếng với Matt Levine của Bloomberg, trong cuộc phỏng vấn này anh ta gần như thừa nhận rằng ngành tiền mã hóa – trụ cột của đế chế Bankman-Fried – giống như một âm mưu gian lận kiểu Ponzi. (“Number Go Up” (“Con số đi lên”) – cuốn sách gần đây của Zeke Faux – đưa ra quan điểm sắc sảo đầy hoài nghi về tiền mã hóa là thứ mà “Going Infinite” cả tin một cách ngoan cố.) Chưa kể đến vụ khủng hoảng tiền mã hóa nổ ra hồi đầu năm đó.

Song Bankman-Fried từ lâu đã tự định vị bản thân là một kiểu người khác trong lĩnh vực tiền mã hóa. Anh ta là người ăn chay vì anh ta quan tâm đến trái đất; anh ta ngủ trên chiếc ghế lười ngay cạnh bàn làm việc vì anh ta không quan tâm đến tiện nghi cá nhân. Năm 2017, anh ta giúp sức thành lập công ty giao dịch tiền mã hóa Alameda Research, và hai năm sau lập sàn giao dịch hợp đồng tương lai tiền mã hóa, FTX, vì anh ta là người thực sự có lòng vị tha mà mục tiêu là kiếm những khoản tiền khổng lồ để quyên góp cho những nghĩa nghiệp xứng đáng.

“Đồng đô-la vô tận” trên thực tế là cách Bankman-Fried thuyết trình với Lewis trong cuộc gặp đầu tiên, khi anh ta giải thích mình cần bao nhiêu tiền để xử lý những rủi ro hiện hữu, kiểu như ngày tận thế được khởi đầu bởi trí tuệ nhân tạo. Lewis thấy thích thú với sự khác biệt giữa tham vọng lớn lao của Bankman-Fried và cách thể hiện bản thân nhếch nhác của anh ta. Anh ta còn lâu mới đơn độc. Không ngừng chơi trò chơi điện tử, ngầm tránh giao tiếp bằng mắt, mái tóc bù xù – toàn bộ những thứ này trở thành một phần thương hiệu của vị tỷ phú trẻ tuổi, được đánh bóng bởi những ý định tưởng như cách tân của anh ta. Trong khi Lewis dõi theo Bankman-Fried, dường như Bankman-Fried cũng đang thực hiện chuyến lưu diễn quảng cáo bất tận, háo hức hót cho bất kỳ nhà báo nào sẵn lòng lắng nghe.

Và Lewis đã lắng nghe. Ông cho ra bức chân dung thú vị lạ thường vốn là tiêu chuẩn thông thường trong sách của ông. Chúng ta đọc được rằng Bankman-Fried là người thờ ơ với nghệ thuật và coi thường Shakespeare (“những nhân vật phi thực tế, những cốt truyện phi logic và những cái kết hiển nhiên”). Anh ta quan tâm rất nhiều đến “nhân loại” nhưng ít quan tâm đến mỗi cá nhân (“Tôi cho rằng tôi cũng cần quan tâm đến tất cả mọi người y như vậy”). Anh ta hơi thiếu kiên nhẫn với khái niệm về trách nhiệm (“lỗi lầm chỉ là một khái niệm của xã hội loài người”). Anh ta cho phép Lewis đọc “những bài viết riêng tư” của mình, trong đó phàn nàn việc luôn bị hiểu lầm. “Chẳng một ai muốn tìm hiểu cả,” Bankman-Fried buồn rầu viết thế lúc còn đang làm việc tại công ty giao dịch định lượng Jane Street sau khi tốt nghiệp đại học. “Không một ai quan tâm, đích thực là không, tới cái bản ngã mà tôi thấy.”

Xét sự suy sụp của nền tài chính sau sự khuấy động của FTX, những lời thương thân trách phận kiểu này có lẽ nghe như tiếng muỗi. Cuốn sách này dành cho Bankman-Fried không gian rất rộng rãi để phô phang những lý thuyết yêu thích của mình về nguyên nhân dẫn đến sự suy sụp đó, đồng thời khăng khăng một mực rằng ý định của anh ta luôn trong sáng. Thỉnh thoảng, Lewis sẽ chuyển mic cho một thuộc cấp đang suy sụp tinh thần, người thấy khó mà tin nổi những lời bào chữa của Bankman-Fried. “Anh ta khiến tôi cố mà tin rằng đó là lỗi kế toán,” một phụ nữ phát biểu. Anh ta “đẩy tôi ra ngoài và nói dối” hộ anh ta, một cựu nhân viên khác nói. Về phần mình, Lewis nói rằng ông luôn cố gắng tìm hiểu ngọn ngành những gì đã xảy ra – dù những cuộc phỏng vấn liên miên bất tận của ông với Bankman-Fried dường như mang lại kết quả ngày càng ít: “Tôi đã thăm dò rất kỹ và luôn ra về với cảm giác rằng tôi biết được ít hơn những gì tôi cần biết.”

Song đây đâu phải là cuốn sách về báo chí điều tra; đây là câu chuyện của Lewis về vai trò một nhà quan sát ẩn thân – viễn cảnh hoàn toàn tốt đẹp nếu đối tượng của bạn không phải là một tỷ phú thông thái đang bị buộc tội lừa đảo những người đã đặt niềm tin vào anh ta. Lewis có vẻ rất gắn bó với nhân vật chính trong câu chuyện của mình đến nỗi ông phải ngậm bồ hòn làm ngọt để xử lý tình huống. Ông cho chúng ta biết rằng Bankman-Fried lo lắng về mối đe dọa đối với nền dân chủ do Donald Trump gây ra đến mức anh ta dự định đưa cho lãnh đạo phe thiểu số của Đảng Cộng hòa tại Thượng viện là Mitch McConnell “15-30 triệu USD” để “đánh bại các ứng cử viên theo phe Trump trong cuộc đua vào Thượng viện Mỹ”. Ba mươi triệu ư? Đưa cho Mitch McConnell ư? Để cứu nền dân chủ ư? (Bankman-Fried cũng nói anh ta được thông báo rằng Trump có thể sẵn sàng đứng ngoài cuộc bầu cử tiếp theo vì 5 tỷ USD.)

Lewis kết thúc câu chuyện của mình bằng đoạn văn miêu tả cha mẹ của Bankman-Fried lo sợ cho sự an toàn của họ đến mức họ mua con chó béc-giê Đức tên là Sandor, con chó này đã được huấn luyện để giết đối tượng khi được ra lệnh chính xác bằng tiếng Đức. Cha mẹ anh ta học thuộc các mệnh lệnh đó, nhưng Sam thì chưa. Lewis viết: “Vì vậy, khi Sam ở trong phòng với con chó đó, luôn có cảm giác như thể một tai nạn nào đó đang chực chờ xảy ra. Đã có thể chính là Sam Bankman-Fried bị con chó bảo vệ cho mình ăn thịt.”

Phải chăng đây là phép ẩn dụ? Hoặc có thể là cố gắng pha trò? Phải chăng Lewis đang cố gợi ý rằng con chó bảo vệ ấy thế nào đó lại giống những nhân viên cũ được cho là sẽ ra làm chứng chống lại Bankman-Fried?

Không thể phủ nhận rằng Lewis là một văn tài, nhưng chủ đề về Sam Bankman-Fried không phát huy được sở trường của ông. Ông biết cách viết một câu chuyện vui chứ không phải một câu chuyện bi thảm. Tôi nghĩ mãi về những gì Christina Rolle, người đứng đầu cơ quan giám sát tài chính ở Bahamas, nói về Bankman-Fried ngay sau khi mọi thứ sụp đổ. “Tôi cho rằng anh ta không biết vì sao mọi người không tin tưởng anh ta,” chị nói với Lewis. “Chẳng khó khăn gì để nhận ra bạn đang bị anh ta chơi, giống như chơi một ván cờ vậy.”

GOING INFINITE: The Rise and Fall of a New Tycoon | By Michael Lewis | Norton | 254 pp. | $30

#makevietnamreadagain, #mvra, #langdujourneyinlife,