video
Thư viện
Tài trợ
CON NGƯỜI ĐÃ TRỞ NÊN THÔNG MINH NHƯ THẾ NÀO?
26 May, 2024
🔻 Một bài điểm sách của Bill Gates về cuốn Sapiens - Lược sử Loài người rất công phu, với những thảo luận mang tính xây dựng dù lẽ ra nên mang tính khơi gợi mạnh mẽ, đột phá hơn nữa..
Một ai đó nên viết về lịch sử 4.000 năm của người Việt hay xa hơn là 20.000 năm lịch sử theo cách của Harari, thật tuyệt khi đọc về lịch sử theo cách đó.. Dù tôi thực sự muốn thử viết theo cách này...
---
Khi vợ tôi Melinda và tôi đi nghỉ xuân, tôi đã khuyến khích cô mang theo cuốn “Sapiens: Lược sử loài người” của Yuval Noah Harari. Tôi vừa đọc xong sách và rất muốn thảo luận về nó. Cuốn sách rất gợi mở và đặt ra nhiều câu hỏi về lịch sử loài người đến mức tôi biết nó có thể khơi gợi những cuộc trò chuyện thú vị quanh bàn ăn tối. Thực ra, trong nhiều tuần kể từ khi đi nghỉ về, chúng tôi vẫn nói về “Sapiens”.
Harari, một sử gia trẻ người Israel, đã hoàn thành một thách thức khó khăn: kể lại toàn bộ lịch sử của chúng ta - loài người - chỉ trong khoảng 400 trang sách. Tôi luôn hâm mộ những nhà nghiên cứu cố gắng kết nối các cột mốc để hiểu được chiều sâu lịch sử. Có lẽ không ai làm điều đó tốt hơn David Christian trong các bài giảng “Big History” chắt lọc 13,7 tỷ năm lịch sử từ Vụ nổ lớn, thành một khuôn khổ bao gồm sinh học, vật lý, nhân học và khoa học xã hội. Dù Harari trăn trở với khung thời gian ngắn hơn, 70.000 năm qua của lịch sử loài người, công việc của anh cũng không kém phần khó khăn. Anh bắt đầu giải thích làm thế nào chúng ta, Homo sapiens (tiếng Latin nghĩa là “người khôn ngoan”) thống trị Trái đất và những điều có thể xảy ra đối với loài người chúng ta.
Hầu hết con người đều cho rằng chúng ta luôn là người chịu trách nhiệm, thống trị những loài động vật còn lại. Nhưng Harari nhắc nhở chúng ta rằng rất lâu trước khi chúng ta xây dựng các kim tự tháp, viết các bản giao hưởng hay bước đi trên mặt trăng, chúng ta chẳng có gì đặc biệt cả. Harari viết: “Điều quan trọng nhất cần biết về con người thời tiền sử là họ là những động vật tầm thường, không có tác động gì đến môi trường nhiều hơn khỉ đột, đom đóm hay sứa”.
Một trăm nghìn năm trước, Homo sapiens chỉ là một trong số nhiều loài người, tất cả đều cạnh tranh quyền lực tối cao. Mỗi loài thích nghi với môi trường riêng của mình. Một số loài là những thợ săn to lớn và đáng sợ, trong khi những loài người khác hái lượm thực vật. Dù mỗi loài có thể khác nhau, vẫn có bằng chứng về sự giao phối giữa họ. Ví dụ, khi các nhà khoa học lập bản đồ bộ gen của người Neanderthal, họ đã phát hiện ra rằng người gốc châu Âu ngày nay có một tỷ lệ nhỏ gen từ tổ tiên người Neanderthal.
Tất nhiên, ngày nay chỉ còn một loài người còn sống. Làm thế nào mà chúng ta - loài Homo sapiens tồn tại còn những loài người khác thì không? Harari tin rằng chính khả năng nhận thức độc đáo của chúng ta đã tạo nên sự khác biệt. Harari viết, khoảng 70.000 năm trước, họ đã trải qua một “cuộc cách mạng nhận thức”, giúp họ có lợi thế hơn các đối thủ để lan rộng từ Đông Phi ra khắp hành tinh.
Các loài khác cũng có bộ não lớn, nhưng điều khiến Homo sapiens thành công đến vậy là chúng ta là loài động vật duy nhất có khả năng hợp tác trên quy mô lớn. Chúng ta biết cách tổ chức quốc gia, công ty và tôn giáo, mang lại sức mạnh để hoàn thành các nhiệm vụ phức tạp.
Điều độc đáo trong cách viết của Harari là anh tập trung vào sức mạnh của những câu chuyện đang gắn kết mọi người lại với nhau. Các loài động vật khác cũng biết cách hoạt động theo nhóm, nhưng nhóm của chúng được xác định bởi các mối quan hệ xã hội chặt chẽ nên bị giới hạn số lượng. Homo sapiens có khả năng đặc biệt kết nối hàng triệu người xa lạ xung quanh những “huyền thoại” chung. Những ý tưởng như tự do, nhân quyền, thần thánh, luật pháp và chủ nghĩa tư bản tồn tại trong trí tưởng tượng của chúng ta, nhưng chúng có thể gắn kết chúng ta lại với nhau và thúc đẩy chúng ta hợp tác trong những nhiệm vụ phức tạp.
Dù tôi rất thích “Sapiens”, nhưng có rất nhiều điều không đồng tình trong cuốn sách. Ví dụ, Harari chứng minh rằng cuộc cách mạng nông nghiệp là một trong những sai lầm lớn nhất trong lịch sử loài người. Tôi không bị thuyết phục bởi lập luận này. Thứ nhất, lập luận “chúng ta hạnh phúc hơn khi là người săn bắn hái lượm so với khi làm nông dân”, tạo ra sự lựa chọn khi không có sự lựa chọn nào. Chúng ta không thể quay ngược đồng hồ và bắt đầu lại việc săn bắn hái lượm, cũng không thể tiến hành thử nghiệm để chứng minh lối sống này tốt hơn lối sống kia. Thứ hai, tôi nghĩ Harari đã đánh giá thấp những khó khăn của nghề săn bắn hái lượm. Ông cho rằng tỷ lệ tử vong và bạo lực ở các xã hội săn bắt hái lượm thấp hơn nhiều so với sau cuộc cách mạng nông nghiệp. Nhưng có nhiều khả năng bạo lực cao hơn do sự cạnh tranh về tài nguyên. Một xã hội nông nghiệp có thể hỗ trợ nhiều người hơn trên một dặm vuông so với một xã hội săn bắt hái lượm. Để giữ mật độ dân số ở mức thấp, xung đột là điều không thể tránh khỏi. Cuối cùng, gọi cách mạng nông nghiệp là một “sai lầm” đã bỏ qua thực tế là các xã hội nông nghiệp có khả năng chuyên môn hóa, dẫn đến ngôn ngữ viết, công nghệ mới và nghệ thuật.
Tuy nhiên, tôi vẫn muốn giới thiệu cuốn sách này cho bất kỳ ai quan tâm đến cái nhìn thú vị, hấp dẫn về lịch sử sơ khai của loài người. Giống như “Big History”, nó để lại cho tôi một cấu trúc lịch sử bao quát mà tôi có thể xây dựng dựa trên đó khi tìm hiểu thêm. Đồng thời, Harari kể lại lịch sử của chúng ta theo một cách dễ tiếp cận đến mức bạn sẽ khó có thể đặt sách xuống. Anh sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh và sơ đồ sống động để minh họa quan điểm của mình. Anh cũng là một nhà văn khéo léo dệt nên những câu chuyện lịch sử mang tính giải trí, chẳng hạn như tầm quan trọng của dưa cải bắp trong việc thám hiểm biển và lý do tại sao những chữ viết sớm nhất được biết đến từ 5.000 năm trước lại chán ngắt.
Tôi nghĩ nhiều độc giả sẽ thấy phần cuối của cuốn sách đặc biệt kích thích. Sau khi viết về hàng nghìn năm lịch sử, Harari trở nên triết lý hơn khi viết về loài người ngày nay và cách chúng ta có thể sống trong tương lai. Anh tự hỏi trí tuệ nhân tạo, kỹ thuật di truyền và các công nghệ khác sẽ thay đổi loài người chúng ta như thế nào.
Anh cũng đặt ra một số câu hỏi cơ bản về hạnh phúc. Khi nào trong lịch sử lâu dài của chúng ta với tư cách là Homo sapiens , chúng ta cảm thấy mãn nguyện nhất? Như những người săn bắt hái lượm đuổi theo voi ma mút? Là nông dân xới đất? Có lẽ là những người nông dân kính sợ Chúa thời Trung Cổ? Cơ bản hơn, anh ấy hỏi: Với tư cách là một loài, chúng ta là ai? Và chúng ta đang đi đâu?
Đó là những câu hỏi lớn có từ lâu đời như lịch sử loài người chúng ta. Sau khi đọc xong cuốn sách này, tôi tin chắc rằng, giống như tôi, bạn sẽ muốn ngồi bên những người Homo sapiens mà bạn yêu quý, thảo luận để cố gắng trả lời những câu hỏi đó.
___
Omega+ lược dịch từ bài viết "How did humans get smart?" - Bill Gates
#OmegaPlus
shared from Facebook Nguyễn Cảnh Bình,
Tags: book
Post a Comment