video
Thư viện
Tài trợ
Điệp viên và Kẻ phản quốc
11 Oct, 2023
Photo credit: youtube.
Điệp viên và Kẻ phản quốc - câu chuyện đáng kinh ngạc về một siêu điệp viên thời Chiến tranh lạnh
Cuộc đời hai mặt của một gián điệp KGB được MI6 tuyển dụng với những cuốn vi phim, bí mật của Liên Xô và cuộc đào thoát táo bạo.
bài bình sách của Luke Harding
ngày 19 tháng 9 năm 2018
nguồn: the guardian, Quỳnh Anh dịch,
Oleg Gordievsky là điệp viên quan trọng nhất của Anh trong Chiến tranh lạnh. Ông làm gián điệp cho MI6 trong 11 năm. Ông đã xuất sắc đánh lừa được đồng nghiệp KGB trong suốt khoảng thời gian này. Đáng kinh ngạc hơn là vào mùa hè năm 1985 – sau khi Gordievsky bị gấp rút triệu tập từ London về Moscow do cấp trên của ông sinh nghi – các sĩ quan tình báo Anh đã giúp ông trốn thoát. Đó là lần duy nhất các sỹ quan tình báo thành công đưa một gián điệp nằm vùng đào tẩu khỏi Liên Xô, đánh bại các đối thủ người Nga. Sự việc đi theo hướng trục xuất các điệp viên Cambridge, những người mà một thế hệ trước từng đi theo hướng ngược lại.
Gordievsky kể lại câu chuyện về cuộc đào thoát gần như bất khả thi của chính mình trong cuốn hồi ký hấp dẫn năm 1995, Next Stop Execution. Cuốn sách kể lại quá trình ông được tuyển vào KGB, nơi người anh trai Vasili của ông đang phục vụ dưới lốt ngụy trang là một người nhập cư bất hợp pháp, và sự vỡ mộng ngày càng tăng của Gordievsky với thế giới toàn trị xám xịt những năm 1960 ở Moscow. Có nhiều giai đoạn trong hành trình của ông. Ngay từ nhỏ ông đã học tiếng Đức. Ông bắt đầu đọc báo chí phương Tây. Sau đó, khi còn là thực tập sinh KGB, ông đã ở Đông Berlin trong sáu tháng. Ông đến ngay thời điểm Bức tường Berlin được dựng lên, và một buổi sáng thức dậy, ông nghe thấy tiếng xe tăng ầm ầm chạy qua đại sứ quán Liên Xô.
Nhưng chính cuộc xâm lược Tiệp Khắc năm 1968 của Liên Xô đã
đẩy Gordievsky về phía phương tây và, như ông nói, quyết định “cuộc đời của bản thân”. Vào thời điểm này, Gordievsky là một điệp viên trẻ ở nước ngoài, làm việc cho ban giám đốc đầu tiên của KGB và sống ở Copenhagen. Ông đã quyết tâm chiến đấu với hệ thống cộng sản từ ngay bên trong. Bước đầu tiên trong kế hoạch của ông là gọi cho vợ Yelena từ điện thoại của đại sứ quán bị người Đan Mạch nghe lén (cài bọ) và tuyên bố: “Họ đã làm điều đó! Anh không biết phải làm gì.” Ông mong đợi tình báo phương Tây tiếp cận. Hy vọng của ông không thành hiện thực.
Cuốn sách tuyệt vời “Điệp viên và Kẻ phản quốc” của Ben Macintyre đã bổ sung và làm rõ nét câu chuyện của Gordievsky. Cuốn sách cho thấy vai trò ấn tượng của MI6 trong việc tuyển dụng và bồi dưỡng một gián điệp hoạt động trong KGB – và giữ được mạng sống cho người này bất chấp những khó khăn gặp phải. Các mối liên lạc với người Anh của Gordievsky đầy thú vị. Một số là những nhà thám hiểm thuộc tầng lớp thượng lưu. Những người khác là các nhà ngôn ngữ học thuộc tầng lớp lao động được tuyển dụng từ Oxbridge. Phụ nữ đóng vai trò rất quan trọng. Tất cả đều nhận thấy Gordievsky rất đặc biệt.
Macintrye không tiếp cận được tài liệu lưu trữ của MI6, hiện vẫn còn bí mật. Nhưng tác giả đã phỏng vấn tất cả các cựu sĩ quan liên quan, và họ lần đầu tiên kể câu chuyện của mình. Tác giả đã nói chuyện rất nhiều với Gordievsky, hiện 79 tuổi và đang sống ở vùng ven London - một nhân vật đáng chú ý, “tự hào, sắc sảo và nóng tính.” Kết quả là một câu chuyện ‘người thật-việc thật’ đầy hấp dẫn và một bức chân dung gần gũi về một gián điệp đầy hiểm nguy.
Cuộc đời hai mặt của Gordievsky bắt đầu sau khi một sĩ quan trẻ MI6 nhìn thấy tên ông khi đọc qua hồ sơ nhân sự. Đó là năm 1970. Một điệp viên Tiệp Khắc, Standa Kaplan, đã đào thoát sang Canada. Khi được hỏi liệu ông ta có biết bất kỳ ai có thể có lợi cho tình báo phương Tây hay không, Kaplan đưa ra một vài tên, trong đó có Gordievsky, người bạn từ học viện KGB, người nhận thức được những hạn chế của chủ nghĩa cộng sản, và không quá khác biệt so với Kaplan.
Năm 1972 Gordievsky trở lại Đan Mạch cho chuyến công tác thứ hai. MI6 đã chờ sẵn. Một buổi sáng, người đứng đầu mạng lưới địa phương tiếp cận khi ông đang chơi cầu lông tại một câu lạc bộ thể thao ngoại ô. Ngay sau đó là bữa trưa. Thái độ của Gordievsky trong những lần gặp gỡ đầu tiên này rất bình tĩnh, khiến người Anh tự hỏi liệu họ có phải là nạn nhân của trò chơi “nhử mồi” cổ điển của KGB hay không. Trên thực tế, Gordievsky đã quyết định đổi phe – sự phản bội mà Macintyre gọi là “toàn tâm toàn ý” và “chính nghĩa”.
Gordievsky tiếp tục gặp người phụ trách điệp viên của người Anh mỗi tháng một lần; ông không muốn tiền và cho biết ông đang làm điệp viên vì niềm tin lý tưởng. Băng cát-xét ghi lại những cuộc trò chuyện này được gửi trở lại London qua túi ngoại giao. MI6 nhận ra rằng Gordievsky là một báu vật. Ông có trí nhớ phi thường và hiểu biết thấu đáo về các hoạt động hiện tại và trong quá khứ của KGB. Vào giờ ăn trưa, ông sẽ chuồn khỏi đại sứ quán và trao các cuộn vi phim cho sĩ quan tình báo sao chép lại. Đây là những chỉ dẫn bí mật của Moscow.
Sau ba năm, Gordievsky phải quay trở lại Moscow. Chính tại thời điểm khó khăn này, MI6 đã vạch ra một kế hoạch đưa ông rời khỏi Liên Xô, nếu cần thiết. Tác giả của kế hoạch là “Veronica Price” – một sĩ quan tình báo cao cấp, làm việc ở Century House, trụ sở không mấy hấp dẫn của MI6. Kế hoạch được gọi là PIMLICO. London quyết định không liên lạc với Gordievsky một khi ông về nước – quá mạo hiểm – nhưng một quy trình phải được vạch sẵn nếu ông phát tín hiệu cầu cứu.
Ở Moscow, Gordievsky vượt qua được thẩm vấn của KGB, dù đã bị đánh thuốc. Ông phát tín hiệu cho MI6 và báo cho người phụ trách
Kế hoạch hết sức đơn giản, như truyện tranh thiếu nhi. Vào lúc 7h30 các tối thứ Ba, các sĩ quan Anh sẽ theo dõi một cửa hàng bánh mì bên cạnh khu phức hợp ngoại giao Kutuzovsky Prospekt. Trong trường hợp khẩn cấp, Gordievsky sẽ đội một chiếc mũ màu xám và cầm một chiếc túi ni-lông Safeway. Sĩ quan MI6 sẽ đi ngang qua ông, vừa đi vừa nhai một thanh kẹo Mars hoặc KitKat. Tín hiệu này sẽ kích hoạt kế hoạch đưa Gordievsky trốn vào Phần Lan trong gầm một chiếc xe ngoại giao. Một mẩu giấy nhớ đã được giấu trong cuốn thơ Shakespeare của Nhà xuất bản Đại học Oxford.
Sau một thời gian dài không liên lạc, MI6 rất vui mừng khi Moscow cử Gordievsky tới London. Trong thời gian đó, ông đã học tiếng Anh và nghiên cứu kỹ các hồ sơ về Anh của KGB. Phần gây tranh cãi nhất của cuốn sách liên quan đến Michael Foot - người được KGB bồi dưỡng trong hai thập kỷ, Macintyre viết. Theo Gordievsky, KGB thường xuyên trả tiền cho Foot trong những năm 1950 và 1960, cho đến tận Mùa xuân Prague. Tiền được mang đi tài trợ cho tạp chí Tribune. Macintyre viết rằng Foot không phải là gián điệp của Liên Xô. Tuy nhiên, ông nhìn nhận Foot là “ngây thơ đáng ngạc nhiên”.
Mùa hè năm 1982, Gordievsky chuyển đến London và bắt đầu các cuộc gặp mặt định kỳ tại nhà trú ẩn Bayswater với các sĩ quan phụ trách của MI6. Trong suốt một giai đoạn phi thường, ông báo cáo cho các gián điệp của Anh và Liên Xô – và cả Margaret Thatcher, người gọi ông là “ông Collins”. MI6 thúc đẩy sự nghiệp của Gordievsky bằng cách cung cấp cho ông tin tình báo cấp thấp và loại bỏ các gián điệp đối thủ đe dọa tiết lộ ông. Có những hiểm nguy cận kề, bao gồm cả việc Michael Bettaney, một kẻ phản bội MI5 tiếp cận Đại sứ quán Liên Xô. Sự phản bội làm lộ bí mật rốt cuộc xuất phát từ một sĩ quan CIA bị mua chuộc, Aldrich Ames, người đã bơm tin cho Moscow – Ames là kẻ phản bội trong tiêu đề của cuốn sách.
Macintyre chỉ viết ngắn gọn về lượng thông tin chưa từng có mà Gordievsky cung cấp cho phương tây. Chúng gồm chi tiết về những nỗ lực của KGB nhằm tác động đến các cuộc bầu cử ở phương Tây thông qua “các biện pháp tích cực”. Năm 1985, KGB đưa ra một bảng “trắc nghiệm tính cách” tối mật. Trắc nghiệm này đặt ra các đặc điểm cần tìm kiếm ở một điệp viên tiềm năng: tính tự yêu bản thân, phù phiếm, tham lam và bội bạc. Không lâu sau đó, chính phủ Liên Xô mời một người Mỹ nổi tiếng, Donald Trump đến thăm Moscow.
Ba mươi năm trôi qua, cuộc tẩu thoát thành công của Gordievsky vẫn có vẻ khó tin. Ở Moscow, Gordievsky vượt qua được thẩm vấn của KGB, dù đã bị đánh thuốc. Ông phát tín hiệu cảnh báo bằng chiếc túi siêu thị và tuồn các mẩu tin cho người phụ trách. Hai chiếc xe được lái bởi các sĩ quan MI6 và vợ họ đã đưa ông qua biên giới. Đó là một hành trình dựng tóc gáy với sự truy đuổi của KGB, một cái tã bẩn và một túi khoai tây chiên. Gordievsky bị buộc phải bỏ lại người vợ thứ hai Leila và hai đứa con ở Liên Xô. Họ tái hợp sáu năm sau đó nhưng cuộc hôn nhân tan vỡ.
Về cuối đời, Gordievsky trở nên gắt gỏng và hay cáu. Những lời buộc tội về ông trong những năm qua gây ra nhiều tranh cãi và những lời nói của ông được hiểu rất khác nhau bởi phe cánh tả và cánh hữu ở Anh. Nhưng chắc chắn, ông đã đóng vai trò sâu sắc trong việc phá hoại hệ thống Liên Xô, nhất là giải thích sự hoang tưởng và suy nghĩ hoang đường bên trong KGB cho các nhà hoạch định chính sách và các cơ quan phương Tây. Hai cuốn sách của ông về các hoạt động tình báo của Liên Xô với nhà sử học Christopher Andrew thực sự vô giá. Gordievsky vẫn bị kết án tử hình. Ông biết quá rõ quan điểm của KGB về tội phản bội, và kẻ thù của ông đang chơi một cuộc chơi dài hơi.
Post a Comment