Ba nền văn hóa

-----

Ba nền văn hóa nổi lên đang tranh giành ảnh hưởng toàn cầu là: Văn hóa cạnh tranh, Văn hóa hưởng thụ, Văn hóa tùy tiện.

Điều kiện sống còn với văn hóa cạnh tranh là phải có đối thủ và thi đấu. Khi đó trí tuệ, phẩm chất, ý chí, sự sáng tạo, tính tổ chức phải được khơi dậy, đề cao. Văn hóa cạnh tranh rất cần đối thủ và tôn trọng đối thủ. Đối thủ cành mạnh càng dai, càng hung hãn, thì họ lại càng nhiều động lực phát huy.

Văn hóa hưởng thụ thích sự ổn định, mưu phục, trong áp đặt lối chơi riêng có một cách uyển chuyển khôn khéo. Họ coi trọng sự hài hòa và mong được tôn trọng chấp nhận. Biểu hiện quyền lực như ẩn vào trong, nhưng cũng dễ nổi giận khi quyền lực này bị thách thức.

Văn hóa tùy tiện thích sự chiếm hữu, sự tự do thỏa chí, làm theo cách mình thích một cách bản năng, độc đoán, thô bạo. Họ tôn vinh bạo lực hay có thể dễ chịu với sự chuyên quyền độc đoán. Hết người này sẽ có người khác.

Tất nhiên, văn hóa cạnh tranh vẫn mang trong nó cả sự hưởng thụ và tùy tiện, và ngược lại. Nhưng một cách khái quát thì văn hóa cạnh tranh có tính lý trí và trí tuệ cao nhất. Văn hóa hưởng thụ và văn hóa tùy tiện là tính bản năng cao nhất, một đại diện cho giống cái, một đại diện cho giống đực. Sẽ không có ai hay bên nào chịu nhún nhường, bỏ qua bản năng gốc, chịu thiệt để xoa dịu bên kia.

Trò chơi của lý trí, bản năng đực cái, chắc vẫn còn sẽ diễn ra dài dài, như bản chất cuộc sống, hay như trong mỗi thực thể con người chúng ta.

Con phượng thì múa, con nghê thì chầu. Mỗi con một vẻ. Vấn đề đặt ra là trong trò chơi đó phẩm hạnh và nanh vuốt của ta là gì. Tồn tại trên thảo nguyên xanh, con nào cũng phải xác định được năng lực và hệ giá trị. Vừa bản năng, vừa đi theo năng khiếu, lại vừa mang ý chí tự vươn lên trong bối cảnh bức tranh chung toàn cầu.

Bài trước: Sai một ly, đi một dặm