David Mamet, còn gọi là 'Dave hay gắt gỏng', muốn chia sẻ đôi lời

biên dịch: Nguyễn Quỳnh Anh,

Trong cuốn hồi ký mới, nhà làm phim và nhà viết kịch bản chia sẻ suy nghĩ của ông về Hollywood xưa và nay.

Những vở kịch hay nhất của David Mamet đều có tựa đề rất xuất sắc: “American Buffalo”, “Glengarry Glen Ross”, “Speed-the-Plow”, “Oleanna”. Cuốn sách phi hư cấu hay nhất của ông, “Writing in Restaurants” (Viết trong nhà hàng) cũng vậy. Giờ đây, ở giai đoạn cuối sự nghiệp, ông cho trình làng tập tản văn mang tựa đề “Everywhere an Oink Oink” (Ụt ịt khắp nơi). Ôi trời, hay rồi. Chúng ta cùng xem nào.

Đôi lúc bạn có thể đánh giá cuốn sách qua tựa đề. James Hamilton-Paterson viết trong “Cooking With Fernet Branca” (Nấu ăn cùng Ferrnet Branca), cuốn tiểu thuyết bằng tranh dí dỏm của ông từ năm 2004: “Đối tượng độc giả của cuốn sách càng ngớ ngẩn, tựa đề càng phải dễ thương đến mức hài hước”. Cuốn sách mới của Mamet không ngớ ngẩn. Chỉ là những suy nghĩ ngẫu hứng, xáo trộn. Cuốn sách lập luận thiếu chặt chẽ, điên cuồng bài xích tư tưởng “woke” và viết hơi lộn xộn. Quan điểm của tác giả Mamet về sự chuyển đổi ngày nay là, “Dù sao thìzzzz (theo kiểu vịt Daffy nói trong hoạt hình).” Đọc cuốn này không khác gì ngồi cạnh ông chú Alvin thích xem kênh Fox News của bạn trong Lễ Tạ ơn.

Tuy nhiên, tác giả Mamet không giống các nhà bình luận bảo thủ điển hình sau thời kỳ Trump. (Mamet, hiện đang viết cho National Review, tự cho mình là “người theo chủ nghĩa tự do cải cách.”) Điểm khác biệt là Mamet có chiều sâu. Ông từng viết nên những vở kịch và kịch bản điện ảnh rất đáng chú ý; ông có khối óc phong phú; và khiếu hài hước thích tự giễu. Tôi sẵn sàng chấp nhận phong cách xuề xòa của tác giả, tiếng ợ hơi, gàu trên tóc và thói quen lặp đi lặp lại vì ít nhất nhiều lúc ông ấy rất thú vị và hài hước.

Bạn có thể không chấp nhận được quan điểm của Mamet. Nếu những lời bình luận qua loa về “Diversity Capos” (những người theo chủ nghĩa đa dạng quá khích) và “phiền toái thời Covid”, những đùa cợt châm biếm chính sách tự do về nhập cư và người vô gia cư, và lời tuyên bố ngày nay chúng ta nhận biết nhân vật phản diện trong phim nhờ “làn da trắng” khiến bạn khó chịu, thì cũng là chuyện dễ hiểu. Tác giả Mamet thừa nhận bản thân đánh mất phần lớn sự nghiệp của mình vì vấn đề này, “bị gạt sang một bên vì quan điểm chính trị của tôi (tôn trọng Hiến pháp, v.v.).”

Cách thưởng thức bữa ăn ngồi cạnh người mà bạn hầu như không đồng quan điểm, đặc biệt nếu họ lớn tuổi (Mamet sinh năm 1947) và gắt gỏng, là nhìn vào những điểm tốt nhất ở họ — tìm kiếm điểm chung. Vì vậy, phần còn lại bài đánh giá này sẽ là lời tán dương nho nhỏ cỡ cây bonsai, vì tôi có thiện cảm với loại sách đọc một lần, dạng giống như chương trình giải trí tạp kỹ, thể loại này Willie Nelson cũng từng viết vài cuốn.

Giống như Nelson, Mamet cũng phẫn nộ với những ông trùm công ty và tay sai của họ, những gã luôn kéo valy đi khắp nơi. Ít nhất 1/4 cuốn sách của Mamet dành để tấn công các “nhà sản xuất” phim, những người chỉ biết xen ngang và đóng dấu logo của họ lên tác phẩm của người khác, chẳng khác nào người vẽ graffiti. Trong cuốn “The Tao of Willie” (2006), Nelson có câu nói đùa về ông trùm công ty hay hơn ở cuốn sách này. “Điểm chung giữa giám đốc điều hành hãng thu âm và tinh trùng là gì?” Nelson hỏi. “Cả hai đều có cơ hội một phần triệu trở thành con người.”

Trong cuốn sách “Everywhere an Oink Oink ”, có tiêu đề phụ là “Lời kể cay đắng, đau ruột và chính xác về 40 năm ở Hollywood,” Mamet hết sức cố gắng để trào phúng dí dỏm. Tác giả có lúc thành công: “Làm đạo diễn phim cũng giống như vừa đánh cờ vừa đấu vật”; “Tôi luôn sẵn lòng nghĩ xấu về người khác, nên tôi cho rằng mình có tư tưởng cởi mở”; “Tiếng cười cũng như ánh mắt gợi tình, không thể nào thu lại được”; “Hollywood là Suối nguồn vô vọng”; “Nếu bạn cho rau mùi vào, người dân California sẽ ăn thịt cả mèo [tục tĩu]”; “Tôi luôn thấy Thái Bình Dương thật nhàm chán”; “Đừng bao giờ tin tưởng một người Do Thái đeo nơ.” Tác giả hào hiệp dành cho vợ vài câu bông đùa hay nhất. Ông kể rằng bà ấy gọi tiền là “phiếu giảm giá giày”. Bà ấy muốn nuôi giống chó nào? Giống chó mà “nếu bà dắt nó đi dạo thì nó ngỏm củ tỏi ấy”.

Những gì ấm áp trong cuốn sách này xuất phát từ tình yêu và kiến thức sâu rộng của tác giả đối với những bộ phim cũ, đặc biệt là phim noir. Mamet sẽ khiến bạn muốn tìm xem hoặc xem lại những bộ phim như phim giật gân về Chiến tranh Lạnh “Fail Safe” (1964) của Sidney Lumet, phim siêu trộm “Rififi ” (1955) của Jules Dassin và phiên bản năm 1946 của “Razor's Edge”, có Tyrone Power và Gene Tierney và Anne Baxter. Lần cuối cùng Mamet khóc là bộ phim “Random Harvest”, với sự góp mặt của Ronald Colman và Greer Garson. Tác giả nói thêm: “Quay phim năm 1942, rơi nước mắt năm 1970.”

Tác giả kể lại, lạ lùng nhưng có thật, những bài hát sân khấu âm nhạc thời Thế chiến I ông yêu thích. Ông trích dẫn nhận xét của Tolstoy là một cuộc hôn nhân đang gặp rắc rối khi hai người bắt đầu phát âm thật là rõ ràng. Cuốn sách còn có những nhánh rẽ kể về Dorothy Parker, Preston Sturges, Frances Farmer, Barbara Loden, nhà thơ Donald Hall và Frederick Law Olmsted.

Trong cuốn sách, tác giả hồi tưởng lại quá trình làm những bộ phim cũ của ông. Ông nhớ công việc đạo diễn. Ông ví nó giống như dẫn dắt đội quân ra chiến trận. Ông đã đạo diễn 10 bộ phim, viết lách, và có khoảng 40 kịch bản, dù chỉ một nửa được dựng phim. Tác giả liệt kê cả những bộ phim ông bị sa thải. Ông cũng hối hận vì từ chối lời đề nghị viết kịch bản cho Martin Scorsese và Sergio Leone.

Mamet chơi piano bốn tay với Randy Newman. Ông bay cùng Harrison Ford trên máy bay riêng. Stanley Kubrick thường cùng ông trò chuyện trên điện thoại. Ông viết về những ván bài blackjack đặt cược cao của Debra Winger với đội nhân viên trên phim trường, và còn châm chọc họ rằng dường như khi làm việc họ chỉ có ba kiểu phản ứng: “Ồ, Này và Được rồi.” Cuốn sách tiết lộ nhiều điều về người bạn ảo thuật gia Ricky Jay của ông. Tác giả cũng miêu tả những cảnh đáng nhớ, như lúc Ridley Scott và Dino De Laurentiis bay đến gặp ông ở Martha's Vineyard để nhờ viết kịch bản cho “Hannibal”.

Mamet tự nhận mình là “người chính trực” trên phim trường. Tức là ông chưa bao giờ có quan hệ tình ái với diễn viên nữ. Tác giả kể Mike Nichols khuyên thế này: Ngủ với diễn viên thì được, nhưng ngừng không ngủ nữa thì không được.

Mamet không thích nhân vật nam trong phim ngày trước uống nhiều sữa như vậy. Ông cũng không thích thẩm phán trong phim luôn dọa sẽ dẹp phiên tòa nhưng lại không bao giờ làm. Vì sao trong phim người ta không bao giờ đậy nút chai lại? Ông cho rằng thay đổi “Anh trợ lý kỹ thuật” thành “Trợ lý quay phim” trên phim trường là woke không cần thiết. Những kẻ ồn ào tự coi mình là nạn nhân, biến đi cho khuất mắt tôi! Tác giả đánh giá đàn ông qua cái bắt tay. Về sở thích này, ông viết: “Bánh thế nào thì đám cưới cũng thế ấy”.

Tác giả tự viết về thái độ thiếu bình tĩnh của mình, “Ôi, Dave gắt gỏng, gắt gỏng quá.” Ông tự gọi mình là “Ẩn sĩ của Santa Monica, trốn tránh một thế giới đã phát triển, và tên tuổi tôi giờ đây chẳng khác nào nhắc đến Herodotus với giới trẻ mù chữ.” Herodotus biết rằng tuổi tác làm mất đi những thứ mình yêu thích là điều khủng khiếp. Tác giả Mamet viết, đau khổ cay đắng nhất là “biết quá nhiều mà không kiểm soát được gì”. Herodotus có lẽ cũng ghét những đứa trẻ mới đến thị trấn vì chúng ở đó để thay thế ông.

EVERYWHERE AN OINK OINK: An Embittered, Dyspeptic, and Accurate Report of Forty Years in Hollywood | By David Mamet | Simon & Schuster | 237 pp. | $27.99

#makevietnamreadagain, #mvra, #langdujourneyinlife,

journeyinlife.net cố gắng chuyển ngữ các bài bình sách của New York Times -- tờ báo danh tiếng hàng đầu nước Mỹ (với hơn 10 triệu độc giả trả phí hằng tháng) tới độc giả Việt Nam, các bạn có thể ủng hộ journeyinlife số tiền bằng một ly cà phê (đọc báo buổi sáng); chính sự ủng hộ/tài trợ của các bạn giúp đội ngũ journeyinlife tiếp tục có nguồn lực, động lực để phục vụ bạn đọc mỗi ngày...

ủng hộ tại đây,

Bài trước: Cuộc đời của Milton Friedman: kiếm tìm sắc thái trong triết lý thị trường tự do